Blijven of gaan?

Oekraïense strijdmacht
Drie jaar geleden deed de krachteloze toestand van de Oekraïense strijdmacht nog het ergste vrezen, maar de westerse sancties en de sterke betrokkenheid van Rusland bij de ontwikkelingen in het Midden-Oosten zijn de redding geweest voor de verwaarloosde Oekraïense krijgsmacht. Kiev kreeg tijd en ruimte om zijn gevechtskracht te verbeteren en het gebied aan de gekunstelde interne grenzen naar eigen inzichten te modelleren.

In 2014 verkeerde de krijgsmacht nog in zo’n bedroevende staat dat binnenvallende, door Rusland gesteunde strijders, in het oosten alleen gestopt en teruggedrongen konden worden met de steun van haastig opgerichte paramilitaire structuren, die als hoofdmacht van het Oekraïense gevechtspotentieel een verbitterde strijd voerden tegen de door Rusland gestuurde hordes. Niet militairen, maar doorsnee burgers slaagden erin de dreiging richting Kiev en de Krim te neutraliseren en een broze status quo in het oosten van het land bijna drie jaar – zij het met matig succes – te handhaven.

Het gros van de gevechtshandelingen wordt over een lengte van 250 kilometer vanuit versterkte opstellingen en ingegraven posities gevoerd. Het is een déjà vu van het gevecht aan het westelijk front uit WO I. De gevechtskracht die wordt ontplooid in dat lange verdedigingsstelsel is gedurende de laatste drie jaar door de broodnodige steun uit het Westen opgestuwd. De schamele 4000 gevechtsgerede militairen uit 2014 zijn uitgegroeid tot een vechtmachine van 250.000 geharde, goed geoefende en op tactisch en operatief niveau bekwaam geleide militairen, ondersteund door 80.000 gemotiveerde vrijwilligers die zijn ingedeeld in paramilitaire bataljons. Deze bataljons worden versterkt door 2800 tanks; dit ter vergelijking met slechts 423 Franse, 407 Britse en 408 Duitse tanks. Oekraïne beschikt over 625 Multiple Rocket Launchers (MLRS), waar de NAVO  nog slechts 44 Franse, 42 Britse en 50 Duitse MLRS’n[i] aan toe kan voegen. Het defensiebudget is opgetrokken naar zes procent van het BNP of wel € 6 miljard en de huidige regering is van plan dat percentage verder te verhogen naar tien procent.  Bovendien heeft het Amerikaanse congres ingestemd met de levering van defensieve wapensystemen, zoals Javelin anti-tankraketten en Stinger draagbare luchtdoelraketten.

[i]    Bron: The Heritage Foundation’s Foreign Policy Center.

Twee wapensystemen waartegen Rusland in een confrontatie nog steeds een enorm overwicht heeft. Voorshands wordt de uitvoering nog vertraagd, omdat de Amerikaanse president de toch al slechte verstandhouding met Moskou niet nog meer wil uithollen. Desondanks zijn de eerste leveringen begonnen van artillerie-opsporingsradars en een beperkt aantal Raven verkenningsdrones.

Omdat er nog veel verouderd materieel in de bewapening zit, is die budgetverhoging absoluut geen luxe. Het gros van de handvuurwapens is sterk verouderd (de Kalasjnikov geweren dateren nog uit de jaren zeventig). Geneeskundige afvoer- en verpleging is een ramp. Naast de eerste-echelonsbehandeling, die vaak ter plekke door vrijwilligers wordt verzorgd, bestaan er nauwelijks militaire verbandplaatsen en moeten alle gewonden voor behandeling rechtstreeks naar lokale ziekenhuizen worden afgevoerd. Kaarten zijn veelal nog oude papieren versies. Wanneer soldaten een digitale versie willen hebben, moeten ze die op eigen kosten aanschaffen. Body armor en night vision goggles zijn schaarse artikelen, net als gevechtsrantsoenen en gebotteld drinkwater. Bovendien heeft de Oekraïense strijdmacht nog steeds te lijden onder een stinkende corruptie[i].

Naast de beschreven sterke en zwakke kanten van het militaire apparaat staat de ijzeren wil van de doorsnee Oekraïner om een nieuwe knechting door Moskou af te weren. Hoog gemotiveerde vrijwilligers komen elk weekeinde samen om hun militaire vaardigheden te verbreden en te verdiepen. Na drie jaar burgeroorlog heeft de bevolking geleerd hoe zij zich kan weren tegen het Russisch hybride oorlogvoeringsmodel. Amerikaanse instructeurs in Yavoriv hebben veel geleerd van de jarenlange ervaringen van hun Oekraïense leerlingen in deze vorm van small wars.[ii] Bij een nieuwe eruptie van geweld en een sprong voorwaarts in de Donbas door de aanwezige milities, zullen deze daarom niet alleen rekening moeten houden met de militairen in de 250 kilometer lange frontlinie, maar ook met duizenden strak georganiseerde partizaneneenheden in het gebied tussen de Donbas en de algemene lijn Dnjepr – Kakhovka-reservoir. De proxy legertjes worden in de Donbas geconfronteerd met een aanzienlijke gevechtskracht, waardoor van een pijnloze en snelle opmars richting de Dnjepr geen sprake meer kan zijn. Gelet op de gevechtskrachtverhoudingen en de aanpassing van het Donbas gevechtsveld zullen er vele slachtoffers vallen.

Hoewel de Oekraïense krijgsmacht op velerlei gebieden nog steeds niet kan tippen aan de Russische strijdmacht, is het Moskou inmiddels wel duidelijk geworden dat een voortgezette politiek van gewapend geweld onherroepelijk zal resulteren in een gewapend conflict waarvan het resultaat onvoorspelbaar is.  Een weinig aantrekkelijk vooruitzicht voor Moskou.

[i] Van de $ 500 miljoen die in 2016 ter beschikking werd gesteld van het NOD is slechts de helft gespendeerd. De andere helft is pending.

[ii] Sir Charles Callwell (1859-1928), Brits-Ierse schrijver en filosoof; inlichtingenexpert en getalenteerds taalkunstenaar. Auteur van de boeken Small Wars (1896) en Military Operations and Maritime Preponderance (1905); omschreef dit een kleine eeuw geleden als ‘The conduct of small wars is in fact in certain respects an art by itself, diverging widely from what is adapted to the conditions of regular warfare, but not so widely that there are not in all its branches points which permit comparisons to be established’.

Geen militaire oplossing? Maar wat dan?
Poetin heeft vermoedelijk de kans voorbij laten gaan om vanuit de Donbas de sprong voorwaarts te maken en ziet nu de kansen slinken om middels een snelle operatie zijn greep op Kiev en de Krim te versterken. Behalve met een sterkere Oekraïense weerstand op het Donbas gevechtsveld, wordt Poetin op dit moment geconfronteerd met een groeiende binnenlandse onrust en een sterke weerstand tegen zijn expansie-activiteiten in Belarus. In beide gevallen lijkt de doorsnee burger in Rusland en Belarus wel klaar te zijn met Poetins machtspelletjes en dreigt zijn imago van sterke man, buitenmens, vastberaden leider en top-strateeg die de teugels vast in handen heeft, aan erosie onderhevig te zijn.

Wat bedoelt Lavrov als belangrijkste spreekbuis van Poetin dan met zijn uitspraak: ‘Er is geen militaire oplossing voor Oost-Oekraïne?’ Is Moskou van plan om zijn steun aan de proxy legertjes in de Donbas af te bouwen of zelfs geheel stop te zetten? Hoe rijmt zo´n beslissing zich met het streven van Poetin om de geschiedenis in te gaan als de man die Rusland weer aanzien in de wereld heeft gegeven? De handen aftrekken van de Donbas zou gezichtsverlies betekenen en zijn imago als de Karpov van het Rode Plein afbreuk doen.

Het zou ook het definitieve einde inluiden van de twee Donbas-republieken en hun leiders Zakharchenko (DPR) en Plotnicky (LPR). Houdt de uitspraak in dat Moskou eindelijk het MINSK II akkoord gaat uitvoeren in de geest zoals die aan de onderhandelingstafel heerste en niet zoals Moskou die interpreteerde?

De druk blijft op de Donbas-ketel
Een ding is zeker. Wat Lavrov namens het Kremlin ook bedoelde te zeggen, gezichtsverlies is wel het laatste dat Poetin onder de huidige omstandigheden kan gebruiken. Wellicht is die uitspraak bedoeld om hem tijd te geven de zaken binnen Rusland en in buurlanden als Belarus en Georgië weer naar zijn hand te zetten. Vermoedelijk zal de Russische druk op Oekraïne vooralsnog gehandhaafd blijven. Moskou zal de steun aan de twee Donbas-republieken niet verminderen; provocaties aan de kunstmatig getrokken grenzen zullen blijven voortduren. Een agressieve daad van Oekraïne voorafgaand aan de Russische presidentsverkiezingen in 2018 zal  Poetin duidelijk in de kaart spelen en hem argumenten geven voor een gewelddadige reactie om zo zijn gedeukte blazoen enigszins herstellen.

Zou Moskou, ondanks de negatieve effecten voor Poetin, de handen af trekken van de Donbas om Trump aan boord te krijgen, dan is een opening gecreëerd om aan de onderhandelingstafel een aantal zaken in een voor Moskou positieve richting recht te zetten. Sancties en westerse herstelbetalingen voor de wederopbouw van de Donbas-samenlevingsstructuur zullen dan ongetwijfeld belangrijke agendapunten zijn. De vraag is of Poetin de status van de Krim, die herhaaldelijk als wisselgeld in de gesprekken wordt opgebracht, buiten de onderhandelingen kan houden. Opgeven van de Krim zou een vernietigende uitwerking kunnen hebben op het moreel van het Russische volk en zou de val van Poetin mogelijk kunnen inluiden.

Giswerk
Omdat Poetin niet altijd op een rationele manier, c.q. door een westers prisma, de realiteit onder ogen ziet, kunnen alleen ontwikkelingen en gebeurtenissen in de nabije toekomst een vingerwijzing zijn in welke richting de leiders in het Kremlin bereid zijn te ‘schieten’. Een eerste aanwijzing vormde de grootschalige oefening ZAPAD 2017 in het grensgebied met Belarus en de Baltische staten. De gebieden in Oost-Oekraïne aan hun lot overlaten lijkt evenwel onwaarschijnlijk, tenzij als ruilmiddel voor het behoud van de Krim.