Fout in de Koude Oorlog

De Koude Oorlog was een periode die werd gekenmerkt door duidelijkheid: twee machtsblokken, wij waren ‘goed’, zij waren ‘fout’. Maar, klopt dat beeld wel, waren wij wel zo ‘goed’? In dit boek van ruim 370 pagina’s schetst de auteur een fascinerend tijdsbeeld van deze periode uit onze recente geschiedenis aan de hand van een tweetal nationale coryfeeën uit beide kampen, rechts en links: Joseph Luns en Joris Ivens. De eerste, onze langstzittende minister van Buitenlandse Zaken ooit, door zijn aanstekelijke droge humor en natuurlijk charisma ongekend populair in eigen land en in dat opzicht een stemmentrekker van jewelste voor zijn partij, de Katholieke Volkspartij (KVP). Volksheld bij rechts Nederland, maar in linkse ogen in het beste geval een bedenkelijke reactionair. In het buitenland toonde Luns zich een van de weinige echte staatslieden die ons land ooit heeft voortgebracht, gelijkwaardig aan markante tijdgenoten als De Gaulle of Adenauer. Alleen in het Nieuw-Guinea conflict met Indonesië van 1962 moest hij voor de Kennedy’s het onderspit delven. Later werd hij van 1971 tot 1984, ook een record overigens, Secretaris-Generaal van de NAVO. En toch, ondanks al zijn nationaal en internationaal gezag en aanzien, beloond met tal van eredoctoraten en onderscheidingen, een realpolitiker die als het nodig was  de  Nederlandse  belangen te vuur en te zwaard verdedigde, viel deze autoriteit van zijn voetstuk. Omslagpunt was de onthulling dat hij van 1933 – 1936 lid was geweest van de NSB. In plaats van    dit als jeugdzonde ruiterlijk toe te geven wrong hij zich in allerlei bochten en leugenachtige verklaringen om er onderuit te komen. Het kostte hem zijn  reputatie  en de bekroning van zijn  glansrijke  carrière als minister van staat. In Goes bevindt zich de enige straat in Nederland die naar hem werd vernoemd, de Joseph Lunslaan, een woonerf dat uitkijkt op de lokale Lidl supermarkt.

Zijn tegenpool die in dit boek wordt voorgesteld is de cineast Joris Ivens, al evenzeer een grootheid op zijn gebied. Waar Luns kind aan huis was in het Élysée van De Gaulle en het Witte Huis van Richard Nixon, was Ivens dat in het Kremlin en in Peking. Wereldwijd gelauwerd als briljant filmmaker van documentaires die in binnen- en buitenland in de prijzen vielen. Al bij de proclamatie van de Republiek Indonesië door Soekarno in 1945 koos hij de tegenovergestelde zijde van het officiële Nederlandse standpunt, later gevolgd door talloze andere internationale kwesties. Immer vertolkte hij in zijn films de kant van Rusland, China, Cuba  of  Noord-Vietnam om maar een paar te noemen. Voor zijn tegenstanders een laffe linkse intellectueel die zijn ziel had verkocht aan de communistische duivels Stalin, Mao, Ho Tsji Minh en Castro. Politieke propaganda voor niets en niemand ontziende dictators. Een held  in linkse kringen, die op menig filmfestival, ook in Nederland, gerenommeerde prijzen in ontvangst mocht nemen. In 1985 werden hem door de Nederlandse regering, in de persoon van minister Brinkman van CRM, verontschuldigingen aangeboden voor de door hem ondervonden tegenwerking van de regering tijdens zijn loopbaan. Maar Ivens viel aan het einde van zijn leven toch nog van zijn voetstuk, toen bleek dat hij er flink op los had gefantaseerd en allerlei verzinsels had verkondigd om zijn denkbeelden over het voetlicht te brengen. Een charmante persoonlijkheid, maar tegelijk een communistische hardliner, die met het veranderen van de tijdgeest begon mee te draaien toen hij vanaf 1985 verkondigde dat Europa zich sterk moest maken tegen een Sovjetinvasie. Het communistische dagblad ‘De Waarheid’ was verbijsterd, maar toen zelfs de nieuwe Chinese machthebbers verkondigden dat de eerder door Ivens zo bejubelde culturele revolutie van Mao een onvoorstelbare ramp had teweeggebracht, was het gedaan. Zijn filmische werkelijkheid was een verzinsel geweest.

De auteur heeft een prettig leesbaar en goed toegankelijk tijdsbeeld geschetst, daarbij gesteund door biografieën en memoires die over en door zijn hoofdpersonen zijn geschreven. Een historisch document over ‘fout’ links, rechts én midden. Een aanrader voor iedereen die in de recente geschiedenis van Nederland is geïnteresseerd, zelf aan den lijve meegemaakt of niet.