China en de wereld

Stapsgewijze uitbreiding invloedsfeer

In de achterliggende decennia heeft China zijn invloed in de Pacific Rim, Indian Ocean Rim (IOR), West- en Oost-Afrika, Russian Far East (RFE)[ii] en een aantal op financieel gebied spartelende westerse staten op een assertieve manier uitgebreid. Omdat het machtsevenwicht in de betrokken regio’s op een voor het Westen ongunstige wijze is aangepast, worden die inspanningen vooral in de IOR en Chinese Zee als bedreigend ervaren. Misschien is gelet op het niet-gewelddadige karakter de term ‘verstikkend’ beter op zijn plaats.

Dat gevoel, door een gebrek aan kennis, onzekerheid en angst ingegeven, komt het best tot uitdrukking in een uitspraak van de voormalige Amerikaanse minister van defensie Gates: ‘China is modernizing across the whole of its armed forces. The areas of greatest concern are Chinese investments and growing capabilities in cyber and anti-satellite warfare, anti-air and anti-ship weaponry, submarines, and ballistic missiles. Modernization in these areas could threaten America’s primary means of projecting power and helping allies in the Pacific: our bases, air, and sea assets, and the networks that support them’. Om te voorkomen dat vooral het Westen alle Chinese activiteiten als potentiële bedreigingen voor het onsplitsbare veiligheidsbeginsel gaat beschouwen, is een contextueel begrip van de gedachten achter die Chinese inspanningen absoluut wenselijk om te kunnen vaststellen welke activiteiten als bedreigend beschouwd moeten worden en hoe daarmee moet worden omgegaan.

Pragmatisch nationalisme

Het is daarom interessant om vast te stellen waarop het Chinese denken en doen rust en wat de aanjagers zijn voor Chinese inspanningen op politiek, economisch, sociaal en militair gebied. Kortweg, hoe ziet de Chinese strategische cultuur er uit als vertrekpunt voor het buitenlandse en binnenlands politieke beleid om vast te kunnen stellen in hoeverre inspanningen bedreigend kunnen zijn. Uit de dissertatie van het Strategic Studies Institute wordt duidelijk dat China d.m.v. een pragmatisch nationalisme inhoud geeft aan zijn strategische visie, waarin het bereiken van een prominentere rol in Azië en op het mondiale podium de belangrijkste strategische doelen zijn.

Bij de vorming van dat hedendaagse nationalisme hebben naast het harmoniemodel van de klassieke filosofen, plus- en minkanten van het Socialisme met Chinese karakteristieken en heropleving van klassieke expansie aanjagers, ook gebeurtenissen, ervaringen en indrukken tijdens wat de Chinezen de Eeuw van Vernedering[iii] noemen een bepalende rol gespeeld. Decennialang werd China geconfronteerd met westers politiek beleid met in het verlengde daarvan politieke, economische en militaire inspanningen om China te isoleren, in zijn buitenlandse inspanningen te beperken en met een onrustige periferie (Mantsjoerije, Korea, Vietnam, Tibet) te confronteren. Binnen die context is het Chinese wantrouwen in buitenlandse intenties begrijpelijk.

China benadrukt herhaaldelijk dat zijn regionale en mondiale inspanningen primair gericht zijn op het streven naar economische ontwikkeling vanuit een sterke Chinese positie. Volgens de Chinese visie zijn vreedzame samenwerking en een stabiele internationale omgeving daarvoor de belangrijkste randvoorwaarden. Om de Chinese invloed te vergroten, genieten economische inspanningen daarom de voorkeur boven het uitdragen van communistische dogma’s en ideologie en is ideologie sinds het einde van de Koude Oorlog ondergeschikt aan nationale belangen. China streeft principieel niet naar een op Chinese leest geschoeide, mondiale socialistische hegemonie, dit in afwijking van het Westen (mondiale democratische hegemonie), de voormalige Sovjet-Unie (mondiale socialistische hegemonie) en extremistische islamitische bewegingen die zijn gericht op het stichten van een mondiaal door koran en sharia geleid kalifaat.

Die instelling moet niet worden verward met pacifisme. Hoewel China op het oog een vreedzame, defensieve en in principe niet-expansionistische grondhouding reflecteert, zullen Chinese leiders zeker niet aarzelen om militair vermogen in te zetten als Chinese kernbelangen bedreigd worden. De Chinese strategische cultuur is doorspekt met gevoelens van rechtvaardigheid en het voeren van just cause oorlogen (yizhan), waarin de traditionele benadering van de toepassing van gewapend geweld volgens het concept van Confoecius door Mao vertaald in active defense (jiji fangyu) het kernelement in het strategisch denken vertegenwoordigt. Een dergelijke machtsontplooiing wordt beschouwd als een defensieve actie, een just cause operatie. Zelfs als de militaire inzet een offensief karakter heeft.

Overschakeling van Brown naar Blue water Maritieme component  

Amerikaanse vertaling van Littoral
China probeert zijn nieuwe maritieme component conform het Amerikaanse model in te vullen: tenminste twee en liefst drie vliegdekschepen[i] die het hart vormen van een carrier battle group, aangevuld met kruisers, fregatten, destroyers en afhankelijk van missie en locatie van het inzetgebied, onderzeeboten en logistieke capaciteit. De ontwikkeling en het operationaliseren van twee aanvullende uitvoeringen met de ondersteunende lucht- en maritieme capaciteit trekt een zware wissel op een defensiebudget, om maar te zwijgen over het tijdpad van tientallen jaren. Net als bij diverse westerse maritieme componenten is het onduidelijk in hoeverre de PLAN concepten ten aanzien van maritieme power projectie, zoals Operations at[ii] en from the Sea[iii] en Sea Basing onder de knie heeft of kan krijgen en over het gewenste aantal luchtvaartuigen met een strategisch afstandsbereik kan gaan beschikken.

Gelet op de problemen die westerse landen nog steeds hebben om militair vermogen vanaf maritieme platforms te lanceren door o.m. het ontbreken van de technologie en gebrek aan middelen om de absolute randvoorwaarde, full dimension protection[iv], voor power projectie te kunnen realiseren, is de kans klein dat de PLAN op korte termijn in staat is om de twee genoemde concepten doeltreffend uit te voeren. Voeg daarbij het gegeven dat het gros van de maritieme- en luchtvloot sterk verouderd is en het ontbreken van voldoende tankers en tankfaciliteiten. Daardoor is het hoogst twijfelachtig of China, ondanks het groeiende aantal schepen en vliegtuigen, op korte termijn in staat is om de maritieme heerschappij in de IOR te betwisten, laat staan op te eisen.

Niet altijd bedreigend of verstikkend
Niet alle Chinese inspanningen zijn bedreigend voor het Westen of verstikkend voor de landen waar China zijn invloed op een vreedzame en assertieve wijze wil vestigen en uitbreiden. De vraag die dan rijst is, gezien de Chinese inspanningen om de maritieme component concurrerend te willen maken, hoe kan worden vastgesteld wat de diepere achtergrond is van zijn activiteiten in de IOR, Zuid- Chinese Zee, Stille Oceaan, RFE en bepaalde landen in Afrika , waardoor het karakter van die inspanningen kan worden ingeschat. Westerse experts en politici moeten in staat zijn om op een evenwichtige manier vast te stellen waarom China een bepaald beleid nastreeft en welke nationale factoren de aanjagers zijn. Op die manier kan een verkeerde inschatting van Chinese activiteiten in de genoemde regio’s worden beperkt en te heftige reacties worden voorkomen.

[i] Een enkel vliegdekschip is niet voldoende, gelet op de Westerse vuistregel dat er tenminste drie benodigd zijn voor een operationele carrier group: een operationeel, een t.b.v. training en een in onderhoud.

[ii] Als men sommige experts moet geloven, lijkt het erop dat de hoogtijdagen van Operations at Sea als concept voor power projectie zijn. Schijn bedriegt ook hier. De open zee is en blijft belangrijk voor het handelsverkeer en het vervoer van bodemschatten.

[iii] Bij Operations from the Sea speelt het vermogen om een adequate Sea base op te bouwen en in stand te houden een cruciale rol om snel, effectief, proactief en reactief militair vermogen in termen van Air Power, vuursteun, amfibische operaties, waarneming, inlichtingen en informatievermogen in gebieden van aanhoudende instabiliteit te projecteren.

[iv] A multilayered protection for forces and facilities against a full spectrum of threats, from ballistic missiles to germ warfare ranging from theater operations to the individual soldier giving them greater freedom of action in all phases of combat. A combination of Information Assurance and Force Protection measures used throughout a system’s life cycle to ensure mission capability.

Wanneer de inzet van militair vermogen leidt tot bescherming of bevrijding van vitale belangen, zoals bescherming van het eigen grondgebied tegen externe veiligheidsrisico’s of om de samenhang van de staat te handhaven, zal China vanuit dat ‘tegenoffensief uit zelfverdediging’ beginsel (ziwei huanji) sneller geneigd zijn om over te gaan tot militaire preventieve operaties of operaties om de tegenstander te overtuigen van de onwenselijkheid van zijn overtuiging, intentie of actie[iv].

Speciale aandacht voor IOR

China vertoont sinds de val van de Berlijnse Muur en de implosie van het Warschau Pact opnieuw een gepassioneerde belangstelling voor de IOR. Die passie wordt primair gedreven door de ambitie om de energievoorziening via maritieme routes te kunnen realiseren en te continueren teneinde weer een double digit economische groei te bereiken. Daarnaast zijn de al eerder uitgelegde wens om de invloedsfeer op een vreedzame manier uit te breiden en de stevige concurrentiestrijd op maritiem gebied met India relevante speerpunten. Wat dat laatste betreft is het Chinese wantrouwen met betrekking tot de werkelijke strategische bedoelingen van India door verschillende ontwikkelingen sterker geworden en daar zijn vooral de strategische vooruitgeschoven posten op de Andaman en Nicobar eilanden aan de straat van Malakka en intensieve interrelaties met maritiem georiënteerde buurlanden als Japan en Vietnam debet aan.

China zoekt binnen het raamwerk van zijn economisch offensief naarstig naar alternatieven om zijn economische ontwikkeling weer op te kunnen stuwen naar een double digit niveau. Het steekt geld in de exploitatie van fossiele energiebronnen in Oost- en West-Afrika (Nigeria en Soedan), het investeert in olie- en gasbedrijven. China sluit overeenkomsten over gas- en olielevering[v] met o.a. Rusland en Saudi-Arabië, het exploiteert olie-pijpleidingen, zoals de Myanmarland-pijplijn, een landpijplijn vanuit Centraal Aziatische staten en Rusland. Het zoekt naar andere zeeroutes en implementeert een string of pearls strategy. Die inspanningen zijn bedoeld om de afhankelijkheid van Arabische olievelden te beperken, de groeiende invloed van India in de IOR in te dammen en door de toepassing van naval diplomacy[vi] het Westen de toegang tot Aziatische kusten en het Aziatische binnenland in voorkomend geval te kunnen ontzeggen.

Behalve door de concurrentiestrijd met India worden Chinese inspanningen om de invloedsfeer in verticale zin uit te breiden ook gedreven door het besef dat de Chinese commerciële trein door het grote scheepsvolume en maritieme knooppunten kwetsbaar is voor maritiem extremisme. Vanuit die invalshoek bekeken, kan de uitbreiding van de Chinese invloedsfeer meer als een voorbereiding op toekomstige conflicten dan als een puur economische investering beschouwd worden[vii].

Lines of operation

Hoewel inspanningen om de Aziatische kustlijn en het binnenland te behouden voor een verdere groei van Aziatische staten inderdaad vruchten heeft afgeworpen, wordt China door inkleuring en intenties van contemporaine instabiliteitfactoren en concurrenten in de IOR en Chinese Zee, wel gedwongen om drie lines of operation (LOO) te hanteren om zijn droom, een mondiale grootmacht te worden en blijven, te realiseren. Deze zijn achtereenvolgens:

• De opbouw van een world-class seaborne merchant fleet to meet the nation’s growing demand for trade and resources supply[viii] waarin naast de Indische Oceaan en Zuid-Chinese Zee, het Afrikaanse continent een belangrijke rol speelt;
• De inlossing van territoriale claims[ix] in de Zuid- en Oost-Chinese Zee om bodemschatten te kunnen exploiteren en toegankelijkheid van Chinese havens te waarborgen. Om die twee doelen te kunnen realiseren moet China o.m. kunnen beschikken over een geloofwaardig en doeltreffend swing role maritiem vermogen met voldoende mogelijkheden tot power projection;
• Het overschakelen van een Brown Water Navy naar maritiem vermogen met swing role Van oudsher heeft China op zee altijd vertrouwd op een twee lijnen- defensie van zijn grondgebied. Door dat concept heeft het Chinese maritieme vermogen (PLAN) heel lang een Brown of Littoral water karakter gehad. Door de verschuiving van het maritieme zwaartepunt naar de IOR is dat concept niet meer bruikbaar en moet het strategisch bereik van vliegtuigen en maritieme platformen worden vergroot om als pijlers te dienen voor een Blue Water Navy met swing role mogelijkheden, die op de High Sea en Littoral waters kan heersen.

China heeft daarom het maritieme zwaartepunt van de onderzeeboot als kern van Brown Water maritiem vermogen (toegespitst op FOM[x] op maritieme transitieroutes dichtbij huis) verschoven naar een maritiem vermogen dat is afgestemd op de ontplooiing van aircraft carrier battle groups als doeltreffend lange afstand power projection vermogen[xi].

[i] De term Vierde Wereld kan verschillende betekenissen hebben. Oorspronkelijk stamt de term uit het begin van de Franse Revolutie en is afkomstig van een Frans parlementslid Dufourny de Villiers die in 1789 daarmee de groep mensen aanduidde die niet waren geraadpleegd bij de zoektocht naar de gewenste staatsinrichting in Frankrijk, nl. de kansarmen. In 1969 kwam de term opnieuw in de belangstelling toen Joseph Wresinski naar een naam zocht waar gezinnen die in de krottenwijk bij Parijs woonden, trots op konden zijn en die de Vierde Wereld noemde. Hedentendage wordt daarmee de minst ontwikkelde landen binnen de Derde Wereld aangeduid, maar ook de onderklasse in het rijke Noorden en Westen.  

[ii]  De Russische regio tussen het meer van Baikal in Oost-Siberië en de Stille Oceaan rijk aan nauwelijks, wegens de hoge kosten en het gebrek aan adequate infrastructuur, geëxploiteerde olie- en gasvelden, mineralen, metalen, hout, landbouwgronden en vis.

[iii] De periode waarin de Chinezen frequent door het Westen in de kou zijn gezet of althans het gevoel hebben dat het Westen hen op die manier behandeld heeft. Die periode start met de Opium Oorlog met de Britten (1840-1842) die heeft geresulteerd in de desintegratie van het Chinese Keizerrijk, het verlies van de soevereiniteit en een groeiende aversie tegen alles wat niet Chinees en vooral Westers was. Die groeiende aversie resulteerde in de Bokseropstand van 1900, die door Westerse plunderingen, misdaden tegen de menselijkheid en het gedwongen sluiten van de oneerlijke 1901 overeenkomst die aversie tegen het westen versterkte

[iv] Daarom beschouwde China de interventie in Korea als de strijd om de VS tegen te houden en Korea te ondersteunen. Dat tegenoffensief was, gezien door een Chinese bril,  een rechtvaardige militaire operatie, omdat de VS de eerste waren die agressieve acties ondernam op het Koreaanse schiereiland en in de Straat van Taiwan. Vanuit datzelfde gezichtspunt waren de grensconflicten met India (1962), de Sovjet Unie (1969), en Vietnam (1979) operaties uit zelfverdediging en dientengevolge consistent met active defense en just war[iv] beginselen. Het lijkt er veel op dat staten die gedreven worden door een omsingelingsparanoia altijd de defensieve beslissing op het grondgebied van de tegenstander zoeken.

[v] Victor Mishnyakov als olie-analist verbonden aan de Uralsib bank in Moskou voorziet dat de overeenkomsten, investeringen en deals China meer voordeel opleveren dan Moskou voor ogen heeft, omdat China nu wel toegang krijgt tot de olievelden in Siberië en de kans dat olie uit die locatie meer of alleen maar olie naar Aziatische afnemers, en niet naar Europese consumenten zal vloeien, is groot. Dat zal betekenen dat China het doel dat al lang wordt nagestreefd, geostrategische verschuiving van olieleveranties uit Russische bronnen, al heeft bereikt.

[vi] Het frequent uitvoeren van havenbezoeken om het maritieme profiel van China mondiaal te verhogen, het wederzijdse begrip met de betreffende naties te vergroten en de Chinese maritieme interesses te accentueren. De eerste resultaten zijn herkenbaar in havenfaciliteiten aan beide zijden van het Panama kanaal en het gebruik van havenfaciliteiten aan het Suezkanaal.

[vii] Gwadan en Pasni in Pakistan om de activiteiten naar en door de straat van Hormuz te observeren; Hambastola/Hambanthotta op Sri Lanka, Chittagong in Bangladesh, Coco eilanden in de Golf van Bengalen en verschillende locaties in Birma om de bewegingen op de transitieroute van de straat van Malakka naar de straat van Hormuz in het oog te houden.

[viii] Meer dan 90% gaat over zee; 50% van het BNP leunt op de export, waarbij 70% van de energiebehoefte. China heeft de op drie na grootste handelsvloot; is het derde land met de grootste scheepsindustrie, heeft de grootste haven voor zwaar containertransport en bezit zeven van de tien grootste en drukst bezochte havens ter wereld. Rotterdam op de zesde plaats, Singapore op plaats twee en Busan in Zuid Korea op plaats 10 zijn de enige uitzonderingen in die top-tien lijst, die door Sjanghai met ruim 744 miljoen ton wordt aangevoerd.

[ix] Die claim, ruim drie miljoen vierkante kilometer, wordt betwist door de traditionele tegenstanders Japan, de Filipijnen, Vietnam, Maleisië en Brunei, aangevuld met nieuwe tegenstanders als de twee Korea’s en Indonesië. Overigens heeft de uitbreiding van de 12-mijlszone (de kustwaterstrook behorend tot het territoir van een natie) tot een 200-mijls Exclusive Economic Zone (EEZ) het open water of the High Seas doen krimpen tot 64% van het mondiale watervolume. Door die maatregel wordt het speelveld van een Blue Water Navy beperkt en van een Brown Water Navy uitgebreid. Gezien het geringe verschil in karakteristieken (stroming, golfhoogte, diepte etc.) ontlopen de karakteristieken van beide marinesoorten elkaar niet veel meer.

[x] Freedom of Movement.

[xi] Ook in de derde dimensie zijn de Chinezen actief met moderniseren om afstandsbereik en multifunctionaliteit te verbeteren. Door de enorme economische, politieke, technologische en conceptuele hindernissen die overwonnen moeten worden kan de vraag hoe, hoelang en wanneer operationeel voorshands niet eenduidig beantwoord worden. Het eerste vliegdekschip is in april 2017 van de werf gekomen en zal pas in 2020 operationeel kunnen zijn. Tot die tijd is het behelpen.