De strijd om de Zuid-Chinese Zee en de Chinese expansiedrang richting Europa

Alex Oude Elferink over het juridisch perspectief 
Alex Oude Elferink, de directeur van de Nederlandse afdeling van het Zeerechtverdrag (UNCLOS – The United Nations Convention of the Seas), was de eerste spreker. Hij gaf een uitleg van de geschiedenis en context van het Zuid-Chinese Zee-dispuut, met name tussen China en de Philippijnen. Er is sprake van overlappende claims tussen meerdere staten, maar China als grootmacht bevestigt zijn claims veel na- drukkelijker dan de rest, bijvoorbeeld door de bouw van kunstmatige eilanden. Zoals bekend stelde het Permanente Hof van Arbritage te Den Haag in zijn uitspraak van 12 juli 2016 de Philippijnen grotendeels in het gelijk met het oordeel dat China te veel zeegebied claimt.

Oude Elferink merkte verder op dat China zich van meet af aan niet gebonden achtte door deze uitspraak. Zowel ervoor als daarna propageerden de Chinese overheidsfunctionarissen de Chinese opvattingen, zoals het bilateraal oplossen van disputen tussen staten en het gemeenschappelijke exploiteren van betwiste zeegebieden. China zal zich weinig van de uitspraak van het Permanente Hof aantrekken.

Commentaar
Ook dankzij die laatste constatering maakte Oude Elferink een nuchtere indruk, die werd gekenmerkt door kennis van de internationale situatie en niet door westers wensdenken de zaken in Azië nog steeds te kunnen regelen. Grote mogendheden, of staten die menen dat te zijn, gedragen zich niet altijd anders dan China. In 2015 veroordeelde datzelfde Permanente Hof van Arbitrage Groot-Brittannië in verband met een soevereiniteitsconflict over de Chagos- eilanden met Mauritius. Aangezien de Britten het hier niet mee eens zijn, komt deze zaak nu maar voor het Internationale Hof van Justitie. De Verenigde Staten hebben het Zeerechtverdrag zelfs nooit willen ratificeren. Oude Elferink weet ongetwijfeld heel goed dat China al bij het ondertekenen van het Zeerechtverdrag uitdrukkelijk uitzonderingen heeft gemaakt voor situaties waarvoor het land nu is veroordeeld.

Daarbij komt nog dat de regio zijn eigen dynamiek kent. Een hoogleraar merkte tegen mij met recht op dat de rol van ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) niet werd belicht. Wellicht door tijdgebrek, meende ik. Los hiervan wordt betwijfeld of ASEAN veel kan doen, het is een vriendelijke organisatie die zich richt op economische en culturele vooruitgang. Daadkrachtige veroordelingen horen daar niet bij. Verder zijn de landen in de regio tot elkaar veroordeeld en moeten samen met elkaar en met China verder. Dat betekent inderdaad vele bilaterale overeenkomsten. Bovendien kunnen de Chinezen nu met miljarden dollars aan steun en andere zaken, die weinig landen willen mislopen, zwaaien. Zo gaan de Philippijnen en China door met het slaan van piketpalen in zee, maar lonken ze tegelijkertijd naar elkaar wat betreft meer militaire samenwerking.

Europa wordt als politiek verdeeld en militair machteloos gezien en speelt in dit alles geen rol – dat was trouwens ook de teneur in deze zaal met de nodige Azië-deskundigen. Met uitzondering van Vietnam zit- ten er naar mijn mening weinig landen werkelijk op te wachten, laat staan dat zij er iets wezenlijks van verwachten, dat een Europees marineschip zo nu en dan een paar dagen lang een betwist zeegebied doorkruist.

Wat betreft de Amerikanen, is hun US Navy sterk uitgehold door de langdurige, voortdurende voorwaartse ontplooiingen van de laatste jaren. De recente aanvaringen van de Amerikaanse torpedobootjagers zijn volgens de US Navy symptomatisch voor het gebrek aan militaire training en zee- manschap. Het aantal gevechtsvliegtuigen aan boord van een groot vliegkampschip is aanmerkelijk kleiner dan tijdens de Koude Oorlog en de luchtvloot bestaat nu bijna geheel uit slechts een type, de F/A-18E/F Super Hornet. In oktober 2017, zo vertelde vice- admiraal Troy Shoemaker op 8 november aan het Congres, ‘only half of all Navy /A-18 Super Hornets were flyable, and only 31 percent were fully ready to fight and deploy’.

Kortom, de Verenigde Staten, zullen veel zee moeten prijsgeven als ze een marine willen waarmee ze ook oorlog kunnen voeren.

 Subi Reef, een voorbeeld van de creatie van kunstmatige eilanden om de Chinese claims kracht bij te zetten

Henk Schulte Nordholt over China en Europa 
Henk Schulte Nordholt is sinoloog en voormalig directeur van ABN-AMRO in China. Hij ging meer in op de Chinese economi- sche macht en Europa. Hij benadrukte dat Nederland economische belangen in Zuidoost-Azië heeft. Economisch investeren de Chinezen steeds meer in deze regio en daarbuiten natuurlijk ook in Afrika. Digitaal timmeren ze mondiaal sterk aan de weg met bedrijven als Ali Baba. Ze beginnen veel markten over te nemen. China gedraagt zich steeds meer als het oude Rijk van het Midden, dat de rest van Azië domineert en nog meer. Natuurlijk zijn de Chinezen actief in Afrika. Het Chinese bbp  is nu acht keer zo groot als dat van de Russen.

Wat betreft de Nieuwe Zijderoute (OBOR – One Belt, One Road) heeft China nu met de Griekse haven Piraeus toegang tot Europa. Ook met Polen en Tsjechië hebben de Chinezen goede banden. Aangezien
deze drie landen, aangemoedigd door investeringen, niet zoveel met mensenrechten op hebben als West-Europa, is China er al van binnenuit in geslaagd de kritiek van de Europese Unie hierop af te zwakken. Europa lijkt zich nog niet goed bewust te zijn van deze Chinese invloed. Bij dit alles speelt mee dat China traditioneel een andere rechtsopvatting heeft dan het Westen. In het Westen wordt, om zo te zeggen, geregeerd ‘onder de wet’, waaronder ook de regering valt. In China wordt geregeerd ‘met behulp van de wet’: een wet is een werktuig van de regering om het land te besturen. China zal geen democratie worden, daar moeten we ons bij neerleggen, en tegen de Chinese opmars valt weinig te doen.

  Een overzicht van de betwiste gebieden in de Zuid-Chinese Zee

Commentaar 
Van Henk Schulte Nordholt is in 2015 het goed leesbare boek verschenen over de Chinese houding tegenover de wereld, met de veelzeggende titel China en de Barbaren. Het machtsverschil tussen China en Rusland wordt inderdaad steeds groter, qua bbp inmiddels bijna negen maal zo groot, en daarmee ook de Chinese invloed. Schulte Nordholt ging hierbij niet veel in op de zogeheten 16+1, ongetwijfeld door de geringe spreektijd. Maar China heeft in het kader van de Nieuwe Zijderoute het initiatief genomen van de 16+1. Die ene is China. De rest zijn de EU-staten Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië, Slowakije en Slovenië. En verder de Balkanlanden Albanië, Bosnië-Herzegovina, Macedonië, Montenegro en Servië. Onlangs nog, op 26 november 2017, arriveerde de Chinese president Xi Jinping in Boedapest voor de jaarlijkse top van deze landen.

De EU doet hier nogal bagatelliserend over, waarschijnlijk omdat dit initiatief vrij nieuw is en het ook nog lang niet duidelijk is of het gaat slagen. Mogelijk ook omdat men aan de Brexit, die veel energie opzuigt, de anti-Europese stromingen en aan de betrekkingen met Rusland niet nog een hoofdpijndossier wil toevoegen. Maar in potentie kan China hiermee Oost-Europa deels structureren.

Sommige van deze landen snakken naar meer geld en minder voorwaarden dan de EU wil geven of toestaan. Als regel, zo begreep ik in de Baltische staten, betaalt Europa de helft van nieuwe wegen en spoorwegen, tenminste, als het land de andere helft zelf betaalt. Maar vanwege hun kleine bevolking kunnen deze landen die andere helft vaak niet opbrengen. Het risico bestaat dat de 16+1 op langere termijn een groot of gedeeltelijk succes wordt. Daar bovenop heeft China in feite dan het ‘Europa van twee snelheden’ bespoedigd.

Ook voor Rusland wordt het slikken of stikken als China behalve zijn achtertuin ook zijn oude voortuin inpikt

De EU wil en kan hier misschien niet al te veel tegen doen. De EU vertraagt weliswaar de aanleg van de ‘Chinese’ Belgrado – Boekarest-spoorlijn omdat die mogelijk niet via de Europese aanbestedingsregels verloopt, maar met het gevaar dat deze actie door een deel van de 16+1 als sabotage van hun economische ontwikkeling kan worden opgevat. Ook voor Rusland wordt het simpelweg slikken of stikken als China behalve zijn achtertuinen ook zijn oude voortuin inpikt. En dan zitten de Chinezen vast niet te wachten op Russische trollen en mollengewroet daarin, want dat is slecht voor de handel.