De verkiezingen in Mali - het vervolg

De redactie van Carré is via interne contacten een in Mali woonachtige en werkzame landgenoot op het spoor gekomen en heeft deze bereid gevonden op gezette tijden verslag te doen van het leven en de gebeurtenissen in dat land. Dit natuurlijk met het oog op de lopende VN-operaties waar honderden Nederlandse militairen bij betrokken zijn. We verwachten met deze rapportages een beter beeld te krijgen van de ontwikkelingen en de problemen waarmee militairen aldaar worden geconfronteerd. Uit veiligheidsoverwegingen wordt de naam van deze persoon niet openbaar gemaakt. De in het artikel vermelde meningen en observaties zijn de visie van de auteur en zijn niet opgetekend uit hoofde van een bepaalde functie. Dit is aflevering nr. 25 in deze serie.

Frans kiesstelsel

Presidentsverkiezingen in Mali zijn gestoeld op het Franse systeem en vinden plaats in twee ronden. Kandidaten zijn veelal, maar niet noodzakelijkerwijs, verbonden aan een politieke partij. Aan de eerste ronde kunnen vele kandidaten meedoen. Mits ze tijdig een waarborgsom van 25 miljoen XOF (ruim € 38.000,=) storten, gesteund worden door minimaal vijftien gedeputeerden en hun dossier goedgekeurd wordt door het gerechtshof.

De eerste ronde

Op zondag 29 juli vond de eerste ronde plaats. Vooraf was het al duidelijk dat het niet vlekkeloos zou verlopen. De situatie in het noorden en in delen van het centrum van het land maakte het moeilijk om alle stembureaus daadwerkelijk te openen. Daar komt bij dat niet alle stemgerechtigde Malinezen erin geslaagd waren hun stemkaart te bemachtigen. De overheid had zelfs twee vrije dagen afgekondigd, zodat stemkaarten ook afgehaald zouden kunnen worden door mensen met een fulltime baan. Nadat twee kandidaten hun dossier terugtrokken om Cheick Modibo Diarra te steunen en drie dossiers door het gerechtshof afgewezen werden, bleven er 24 kandidaten over. Al in de aanloop naar de eerste ronde werden bij het gerechtshof meerdere verzoeken ingediend tot onderzoek naar vermeende fraude. Er circuleerden twee lijsten; elk met verschillende aantallen stembureaus en stemgerechtigden. De aanklachten werden nietig verklaard en de eerste ronde vond conform planning plaats.

Wachten op de uitslag

In afwachting van de resultaten werd er volop gespeculeerd. Zou Ibrahim Boubacar Keita (IBK), de zittende president, als grote overwinnaar uit de strijd komen en een tweede ronde overbodig maken? Zou oppositieleider Soumaïla Cissé verslagen worden door een relatieve nieuwkomer als Aliou Diallo of Cheick Modibo Diarra? De gemoederen liepen op, aangewakkerd door onder meer aanhangers van Cissé. Social mediakanalen als Facebook en Twitter, die voor aanvang van de eerste ronde waren dichtgezet, bleven nog even dicht en de internetsnelheid werd laag gehouden om het organiseren van protesten te bemoeilijken. Waterkannonnen en dranghekken stonden in Bamako voor de zekerheid klaar. Hoewel het lange wachten op de resultaten de vermoedens van fraude versterkte, bleef het rustig in het land.

De uitslag

Op een regenachtige avond werden de resultaten gepubliceerd. Met 41,7% kwam IBK als winnaar uit de bus en moest hij het net als in 2013 in de tweede ronde opnemen tegen Cissé, die 17,8% van de stemmen binnensleepte. Diallo en Diarra eindigen respectievelijk als derde (8,0%) en vierde (7,4%).
Achter de schermen gingen IBK en Cissé in gesprek met de andere kandidaten om zich van steun te verzekeren. Ondertussen boog het gerechtshof zich over meer fraude-aanklachten en was er veel onvrede over het feit dat er in 871 stembureaus in het noorden en centrum van het land niet naar behoren gestemd had kunnen worden.

Oppositieleider?

Terwijl Cissé, de zogenaamde oppositieleider, de andere kandidaten opriep zich achter hem te scharen om een gezamenlijk front te vormen tegen IBK, bleef het van de zijde van deze 22 erg stil. Een enkeling uit de onderste gelederen – met minder dan 1% van de stemmen – sprak steun uit voor IBK. Hoe langer het duurde, hoe harder Cissé van zich liet horen: fraude, nog vijf jaar ellende, corruptie, onveiligheid en meer fraudevermoedens schreeuwde hij in de oren van de Malinezen. Het leverde hem weinig op. Ook IBK mocht niet op veel steun rekenen. Zowel Diarra als Diallo lieten hun achterban weten hen niet te kunnen adviseren. Noch IBK noch Cissé vertegenwoordigt de verandering die Mali nodig heeft. Diarra en Diallo deden daarmee recht aan hun eigen waarden en denkbeelden. Verandering moet ergens beginnen en zij gaven een duidelijk signaal aan de bevolking, die veelal vast zit in oude patronen. Een deel van de bevolking zag het anders: een zwaktebod, waarbij het Diallo en Diarra verweten werd dat ze bang zijn dat ze tien jaar buiten spel zullen staan als Cissé aan de macht zal komen, terwijl IBK heeft aangegeven dat hij over vijf jaar vrijwillig afstand zal doen van de macht. Dat diezelfde IBK nog niet zo lang geleden beweerde dat hij zich überhaupt niet herkiesbaar zou stellen in 2018, is men vergeten.

De laatste actie telt

Voor wie de Malinese cultuur, gewoonten en gebruiken niet kent, zal het vreemd klinken: al doe je 99 fantastische dingen, als je 100^steeen blunder of uitglijder is, worden die eerdere 99 vergeten. Andersom geldt hetzelfde: koop een peperduur presidentieel vliegtuig, schaf materieel tegen veel te hoge prijzen aan, installeer je familieleden met riante salarissen op sleutelposities, verslijt vijf eerste ministers, reis op staatsbudget de wereld over, wees de grote afwezige in je eigen land, kijk toe hoe het kleine beetje industrie in het land de deuren sluit en laat de veiligheidssituatie verslechteren. Maak vervolgens van je laatste tijd als president een feestje: open een wegenknooppunt (geïnitieerd door een vorig kabinet), ga onder het motto beter laat dan nooit alsnog op bezoek in alle regio’s van je eigen land, geef daarbij gemotoriseerde driewielers aan gehandicapten, beloon iedereen, die jouw toespraken bijwoont met geld en zeg dat je het nu echt hebt begrepen: je realiseert je dat je nog een belofte moet inlossen aan de jeugd en je bent er klaar voor om de komende vijf jaar voor het land aan de slag te gaan. Kat in het bakkie!

(Nog) vijf jaar ellende

Eventuele onveiligheid, ellende en honger van de achterliggende vijf jaren werden spontaan vergeten. In rustig uitgesproken woorden had IBK het zaadje van hoop geplant. Hoe het mogelijk was dat de president probleemloos campagne kon voeren in het noorden werd toegeschreven aan de kwaliteiten van zijn vijfde eerste minister, de door velen gevreesde noorderling Boubeye Maïga. De vraag waarom de vierde eerste minister zijn ontslag indiende, wordt nauwelijks gesteld. Slechts hier en daar wordt gefluisterd over de grote som overheidsgeld, die de president vrijgemaakt heeft en die door Boubeye overhandigd is aan de rebellerende groeperingen. In grote delen van het noorden kon rustig gestemd worden en IBK behaalde er een ruime meerderheid.

De tweede ronde

En zo werd het zondag 12 augustus, de dag voor de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Internationale organisaties riepen op tot transparantie en het respecteren van het democratische recht op toegang tot internet en social media.
Was de opkomst in de eerste ronde nog 42,7%, in de tweede ronde maakte slechts 33,6% van de Malinezen gebruik van hun stemrecht. Dit keer waren er 490 stembureaus gesloten, wat vooral als een verbetering gezien werd. Al voor de dag voorbij was, liet Cissé weten dat hij de grote winnaar is en liet IBK weten dat de tegenpartij gefraudeerd had. De dag erna liet de grootste provider een bericht uitgaan dat er een week lang werkzaamheden op het netwerk zouden plaatsvinden. De onderbrekingen vielen verdacht mooi samen met de momenten dat het IBK goed uitkwam om de organisatie van eventuele demonstraties van de oppositie te bemoeilijken.
Terwijl Cissé-aanhangers de overwinning vierden, kwam IBK als winnaar uit de bus. De verkiezingsbeloftes waren in vruchtbare aarde gevallen. Zal IBK nu echt gaan werken voor het welzijn van Mali en de Malinezen? Vooralsnog krijgt hij het voordeel van de twijfel. Zoals hij vooraf had aangekondigd, legt Cissé zich niet neer bij de uitslag. Maar liefst acht aanklachten deponeerde hij bij het gerechtshof. Allen werden nietig verklaard. Na het offerfeest riep hij zijn aanhangers op wederom de straat op te gaan om zijn democratische recht op te eisen en hem als winnaar te laten uitroepen. De door de overheid niet geaccordeerde protestmarsen verliepen rustig. De media maakten melding van enkele duizenden demonstranten, de woordvoerder van Cissé sprak over 50.000 demonstranten. Wie steekproefsgewijs rondvraagt, zal tot de conclusie komen dat er massaal op IBK gestemd is en dat de Malinezen niet op president Cissé zitten te wachten. Zal Cissé berusten in zijn lot, met hulp van zijn buitenlandse kameraden alsnog een greep naar de macht doen of de burgeroorlog veroorzaken, waar hij ooit in een interview op zinspeelde? De tijd zal het leren.

Ondertussen in Mali

Tussen de verkiezingsperikelen en de offerfeestvoorbereidingen door ging er weinig aandacht naar de situatie in het noorden en het centrum van het land. Is men gewend geraakt aan berichten over bermbommen en aanslagen op ordetroepen? Of is het er rustiger? Speelt het een rol dat Mali sinds kort over eigen gevechtsvliegtuigen beschikt en zelf inspecties vanuit de lucht kan uitvoeren?
De Malinese media beschuldigden de Dogon jagers van het uitmoorden van Peul-mannen in een dorp nabij Djenné. De jagers lieten in een formele reactie weten er niets mee te maken te hebben. Ze hebben zich tot doel gesteld om bij afwezigheid van ordetroepen hun eigen volk te verdedigen en zijn bereid direct de wapens neer te leggen als de overheid deze taak van hen overneemt. In plaats daarvan werden ruim driehonderd motoren van de jagers verbrand toen deze in een vergadering zaten en weigert het leger in te grijpen tegen de ASS-militie. Welke machten zijn er in het spel?