Eerste Kamerverkiezingen 2019

Op 20 maart as. zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Deze verkiezingen zijn vervolgens de opmaat naar de verkiezingen van de Eerste Kamer door de Provinciale Staten. Niemand kan er dan ook omheen dat op 20 maart het nationale belang heel zwaar doorweegt. Elk kabinet kent zijn uitdagingen en dit kabinet heeft drie zware en controversiële dossiers, namelijk Defensie, onze pensioenen en het klimaat. Op deze dossiers moet zij echt laveren tussen de diverse klippen en draagvlak zien te zoeken. Bovendien is het kabinet op de helft van haar termijn. In de eerste helft worden zaken afgehamerd om ze in de tweede helft nog daadwerkelijk in gang te kunnen zetten. Hierbij geef ik mijn evaluatie in hoeverre dit gelukt is.

Defensie

Minister Bijleveld heeft onlangs een brief naar de NAVO gestuurd waarin zij aangeeft dat de regering voornemens is om op korte termijn Defensie te versterken. Normaal gaat een dergelijke brief gepaard met financiële toezeggingen die nodig zijn om de gepresenteerde plannen te realiseren. De kosten worden geraamd op € 1,5 miljard. De vraag is dan: wordt dit in de Voorjaarsnota begroot of wellicht bij de Miljoenennota in september? Een bedrag van € 1,5 miljard structureel is veel geld en de vraag is dan ook: gaan wij dit erbij krijgen of niet?

Het is volgens mij wel duidelijk dat president Trump inmiddels wel genoeg heeft van trainerende West-Europese landen die alleen maar vegeteren onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu. Ongelooflijk rijke landen die wel willen consumeren, maar niet willen meebetalen. Profiteurs heet dat in goed Nederlands. Ondertussen wordt de wereld steeds meer een gemeenschap die alleen vanuit eigen belangen wordt geregeerd. Dan moet je kunnen afschrikken. Nederland geeft hier een slecht voorbeeld. Overigens, respect voor de minister dat zij deze brief er nog uit heeft weten te slepen, maar zonder financiële onderbouwing is en blijft het een zwak gebaar. Een geloofwaardige stap naar de 2% van Wales heeft het kabinet nog niet gezet.

Pensioenen

Al wekenlang wordt er actie gevoerd. Er wordt al sinds 2008 over ons pensioenstelsel gesproken. In 2010 was het de FNV die een voorliggend akkoord liet klappen met de term ‘casinopensioen’. Hadden wij het toen maar wel laten slagen, dan was er veel ellende voorkomen. Er zijn twee hoofdonderwerpen in het pensioenoverleg: niet alleen de pensioenen, maar ook de arbeidsmarkt.

Arbeidsmarkt gerelateerde onderwerpen, die overigens wel met ouderdom samenhangen, zijn achtereenvolgens de zogenaamde ’witte vlekken’, mensen die geen pensioen opbouwen; verder de verhoging van de AOW-leeftijd, de boete op vroegpensioen i.c. de RVU-boete, waar Defensie jaarlijks € 180 miljoen aan betaalt voor de UKW en  als laatste – maar veruit het grootste struikelblok –  het afschaffen van de doorsnee premie en het gelijktijdig overgaan op een zogenaamde degressieve opbouw van de premieheffing. Het doel hiervan is om evenwichtiger over de generaties premie te heffen; de transitiekosten bedragen € 60 miljard. Maar het zou ook € 100 miljard kunnen worden, wij weten het niet.

De pensioen gerelateerde onderwerpen: hier speelt de zogenaamde dubbele transitie een fundamentele rol. De eerste transitie is de afschaffing van de hiervoor reeds aangegeven doorsnee premieheffing. Zoals gezegd, dat kost tussen de € 60 en € 100 miljard. Dat is wat het kabinet wil, maar het legt de rekening bij de pensioenfondsen, dus bij u en mij. In ruil daarvoor is zij bereid om mee te gaan met het onzekerder maken van onze pensioenen waardoor de huidige buffers kunnen vervallen (tot 30%) en waardoor kortingen kunnen worden voorkomen en er eerder geïndexeerd kan worden. Maar hierdoor neemt het risico op kortingen ook toe. Onverbrekelijk hiermee verbonden, zowel voor vakbonden als ook voor werkgevers, is de rekenrente. Wanneer je jouw verplichtingen tegen een door de ECB neerwaarts gedrukte rente moet waarderen, moet je veel geld in kas hebben (1% rente is 12% dekkingsgraad). Maar actieve deelnemers en werkgevers moeten hierdoor ook veel meer premie betalen. Dit is ook de reden dat de fondsen nu zo uitpuilen. Bovendien bepaalt De Nederlandse Bank namens de overheid dat tenminste een kwart van het geld belegd moet zijn in risicoloze obligaties, Duitse en Nederlandse staatsleningen die geen cent opleveren. Door deze eis kan de overheid goedkoop geld aantrekken. Goed voor de overheid, maar slecht voor de pensioendeelnemer.

Op alle gebieden wordt inmiddels bewogen, behalve op dat van de rekenrente. Maar de rekenrente is wel de crux waar het geheel om draait. Onbegrijpelijk dat men hier niet de teugels viert. Tot mijn grote teleurstelling is met deze coalitie een stabiele pensioenregeling nog ver weg.

Klimaat

In Zwitserland stierf de heer Van Gansewinkel. Een man met visie. Een man die predikte dat afval grote waarde heeft, hij was zijn tijd ver vooruit. In mijn ogen gaat het ook niet om het klimaat alleen, het gaat om een circulaire economie. Onlangs kwam naar buiten dat in 2025 het gebruik van plastic in de levensmiddelenbranche met twintig procent moet zijn verminderd. In mijn ogen belachelijk lage cijfers. Ik herinner mij nog de overgang naar Paresto en de daarmee gepaard gaande toename van plastic afval; reeds toen was het duidelijk dat dit op termijn niet houdbaar zou zijn. Aan de andere kant zijn al tijden geleden maatregelen genomen om afgedankte auto’s op milieuvriendelijke wijze te slopen en onderdelen te recyclen. Datzelfde gebeurt bij glas, papier, en ook onze elektrische apparaten worden gerecycled. Van Gansewinkel beheerste de kunst om als pionier precies de grens op te zoeken tussen hergebruiken en het economisch haalbare, en vervolgens telkenmale en innovatief die grens verder op te schuiven in de richting van hergebruik. Ik heb het gevoel dat het kabinet ook probeert te balanceren op deze smalle evenwichtsbalk. Aan de ene kant trekken CU en D66 het kabinet vooruit naar een nog in nevelen gehulde toekomst en anderzijds zijn CDA en VVD beducht voor het ontbreken van economisch en financieel draagvlak voor deze maatregelen. Revoluties lopen vaak slecht af en creëren nieuwe dictaturen. Evoluties hebben ons gebracht waar wij nu staan.

Maar als wij economisch ‘frontrunner’ in deze wereld willen zijn en blijven, dan ligt hier de uitdaging voor de komende decennia. Dus zullen wij fundamentele stappen moeten maken. Deze ontwikkelingen zijn in het vorige kabinet-Rutte gestart en grote fundamentele keuzes liggen nu voor. Persoonlijk heb ik een goed gevoel bij de stevige maar toch ook bedachtzame wijze waarop dit probleem wordt aangepakt.

Samengevat

De toegezegde groei naar de 2% van Wales is ondanks de druk van president Trump en de toenemende onzekerheid in de wereld nauwelijks van de grond gekomen. Het kabinet heeft hier, ondanks duwen en trekken van de minister van Defensie, ondermaats gepresteerd. De rekenrente en de eisen die de regering aan de pensioenfondsen stelt blokkeren een pensioenakkoord. Bovendien worden de kosten van de door de overheid gewenste afschaffing van de doorsnee problematiek afgewenteld op de pensioeninleggers. Dat is niet eerlijk. Dit veroorzaakt ontzettend veel onrust in menig huishouden in Nederland; dat moet je niet willen. Dit hadden Rutte en Koolmees moeten oplossen. Verderop in deze Carré treft u nog een nadere beschouwing aan van de mening van diverse politieke partijen over dit onderwerp. De circulaire economie biedt kansen, uitdagingen en risico’s. In mijn ogen is het kabinet bezig om een goed evenwicht te zoeken tussen kansen en risico’s.

Ik wens u veel wijsheid bij het uitbrengen van uw stem, het zal niet eenvoudig zijn de juiste keuze te maken.