Het sprookje van Moskou

Er zijn toch genoeg signalen geweest die duidelijk maakten dat Poetin, zelfs tegen beter weten in, zijn droombeeld niet zal opgeven? Novorossyia, de regio die zich uitstrekt in het zuiden van Oekraïne tussen Donetsk en Dnjestr, tussen Kiev en de Zwarte Zee/ Zee van Azov. Om die droom waar te maken slaagde Poetin erin, dankzij het angstige Europa en de lakse houding van de Amerikaanse president Obama, om de Krim op te eisen en te annexeren en het oosten van Oekraïne via proxy legertjes in handen te krijgen[1]. Het Westen bleef op zijn handen zitten en putte zich uit in holle machtswoorden. Na die twee machtsgrepen kon het Westen wachten op volgende Russische maatregelen die het realiseren van Poetins droom moeten faciliteren. Welnu, de volgende fase is met ZAPAD 2017 van start gegaan.

ZAPAD 2017

Met het voorstel om een VN-vredesmacht te stationeren in de Donbas wekte Poetin de indruk dat hij een vreedzame oplossing voor de Donbas regio wilde nastreven[2]. Zijn voorstel heeft bij een aantal argeloze westerse politici de handen op elkaar gebracht. Voor serieuze Rusland-volgers was het echter snel duidelijk dat de economische realiteit hem dwong een andere route in te slaan om verlost te worden van dat in het oosten van Oekraïne gelegen financiële blok aan zijn been. Een door Moskou geleide VN-vredesmacht leek hem een ideale kortetermijnoplossing te zijn; in militair opzicht zou hij met instemming van de VN en het Westen formeel de leidsels in het oosten van Oekraïne in handen hebben en de kosten kon hij op de VN en het Westen afwentelen. Als bonus zou de grens tussen Oekraïne en Rusland dichter naar de Dnjepr verschoven worden.

Die door de Russen geleide vredesmacht, op korte afstand ondersteund door gevechtskracht uit het Militaire District Zuid, zou gebruikt kunnen worden om de sprong vanuit de Donbas naar Marioepol, de eerste fase van het realiseren van Novorossyia, te lanceren en te voltooien. Een sprong die door de Russische maritieme component in de Zwarte Zee vanuit de Zee van Azov, en in de volgende fasen van de opmars naar de oevers van de Dnjestr, vanuit de Krim en Zwarte Zee, gefaciliteerd zou kunnen worden. Dat zo´n scenario binnen de context van de grootschalige oefening ZAPDAD 2017 geen irreële optie zou zijn, heeft de inval in Georgië onder de dekmantel van KAVKAZ 2008 bevestigd. Gelukkig is het Westen op tijd wakker geworden en heeft een door Moskou geleide VN-vredesmacht van de hand gewezen. Moskou op zijn beurt heeft ZAPAD 2017 gebruikt om troepen uit andere delen van de Russische Federatie naar het grensgebied met Oekraïne te verplaatsen en op die manier de gevechtskracht van het Militaire District Zuid te versterken.

Omdat een aanval vanuit het grensgebied met Oekraïne is uitgebleven, lijkt het erop dat Moskou zich daartoe beperkt heeft. Waarschijnlijk beseften de militaire adviseurs van Poetin dat een snelle, pijnloze opmars en aanval naar Marioepol, dat als draaipunt van de operatie wordt beschouwd, onder de huidige omstandigheden nog steeds niet mogelijk is. Vermoedelijk was men in Moskou bang dat de beschikbare gevechtskracht door het gebrek aan ervaring in de complexe, meerdimensionale operatie met een meervoudige rivieroverschrijding, gecombineerd met de intensieve modellering van het beoogde gevechtsveld, nog geen waarborg was dat de invasie een succes zou zijn.

Signalen

Moskou schijnt zich te hebben beperkt tot het versterken van de gevechtskracht van het Militaire District Zuid en het verhogen van kennis en kunde van die gevechtskracht in een alternatief oefengebied[3], waar een inval, gevolgd door een opmars overgaand in een aanval met een meervoudige rivierovergang over een breed front, wordt beoefend. Hoewel betrouwbare informatie ontbreekt, zijn er ook geen troepenbewegingen vanuit het grensgebied naar de oorspronkelijke thuishavens elders in de Russische Federatie waargenomen.

Andere activiteiten bevestigen dat Novorossiya nog steeds de kern van Poetins dromen vormt. Het kan absoluut geen toeval zijn dat in 2018 de Russische activiteiten zich hebben toegespitst op de regio waarin de Straat van Kertsj en de Zee van Azov zijn gelegen.

• Moskou heeft op de Krim een Iskander surface-to-surface missile regiment ontplooid. Meerdere grote steden in Oekraïne en met name Kiev kunnen vanuit de Krim daarmee bereikt worden.
• Zes zwaarbewapende schepen zijn in de periode mei – oktober 2018 via het Wolga – Don kanaal in de Zee van Azov ontplooid om samen met de schepen van de proxy republieken de Russische Zwarte Zee-vloot te versterken. In voorkomend geval kunnen deze een opmars/aanval naar/op Marioepol en een voortzetting naar de monding van de Dnjepr vanuit de Zee van Azov ondersteunen.
• De brug die het Russische vasteland verbindt met de Krim is met hulp van Europese organisaties voltooid en kan worden benut om de toegang tot de Zee van Azov te blokkeren.
• De Zwarte Zee-vloot kan binnen 48 uur worden versterkt met het Kaspische Flottielje. Deze maritieme component heeft, na de breuk met Azerbeidzjan en vanwege de vriendschappelijke banden die Kazakstan met de VS heeft gekregen, nieuwe thuishavens aan de Kaspische Zee gevonden in Dagestan, namelijk in Machatsjkala, de hoofdstad, en Kaspiysk[4]. In de afgelopen maanden heeft Moskou die maritieme component, samengesteld uit kruisers, kanonneerboten, onderzeeboten en een marinierscomponent, onder het mom van antiterrorisme-operaties maritieme- en landingsoefeningen laten uitvoeren.

Zee van Asov scenario

Moskou heeft onlangs bewezen de controle over de toegang naar de Zee van Azov in handen te hebben en zo willekeurige koopvaardij- en marineschepen de toegang naar Oekraïense havens aan de Zee van Azov te kunnen ontzeggen dan wel te frustreren. De incidenten van eind november 2018 hebben bevestigd dat Moskou zich niet stoort aan de beginselen in de United Nations Conventions on the Law of the Sea (UNCLOS) overeenkomst die in 1982 werd gesloten. In die overeenkomst werd o.m. over de territoriale wateren[5] vastgelegd dat passerende schepen op weg naar hun bestemming toestemming zullen krijgen deze grens te passeren[6]. Ook de overeenkomst die Rusland en Oekraïne in 2003 hebben gesloten om de Straat van Kertsj en de Zee van Azov gezamenlijk te beheren heeft Moskou niet gerespecteerd[7]. Kiev had dit Russische scenario al eerder onderkend en besloot begin 2018 in de havenstad Berdiansk een maritiem steunpunt te creëren met de bedoeling om maritieme componenten van NAVO-lidstaten uit te nodigen voor beleefdheidsbezoeken. Rusland reageerde door te stellen dat de internationale wateren rondom de Krim en langs een deel van Zee van Azov Russisch gebied waren en het passeren van de straatengte bij Kerch alleen met toestemming van de Russische autoriteiten kon plaatsvinden.

Russische opties om de vaarroute naar Oekraïense havens aan de Zee van Azov te blokkeren en te frustreren

In de aangegeven gebieden worden koopvaardijschepen die van en naar de Oekraïense havensteden aan de Zee van Azov varen, en toestemming moeten hebben om de Straat van Kertsj te mogen passeren, volgens de Russische wetgeving aangehouden om door de FSB-kustwacht te worden doorzocht op contrabande. Daarbij zijn de wachttijden op open zee in de afgelopen weken opgelopen van uren naar dagen en bij Kertsj van een à twee uur naar dubbele cijfers. De koopvaardij verliest door die frustrerende Russische vertragingsacties meerdere dagen.

De Russische maatregelen m.b.t. de Zee van Azov beïnvloeden de economische levensvatbaarheid van de eerdergenoemde Oekraïense havensteden. De Marioepol-regio is een belangrijk ijzer- en staalproductiecentrum en de Russische maatregel is ongetwijfeld direct gericht op de verstoring van die productiecapaciteit. Na de, weliswaar tijdelijke, sluiting van de sluiting van de Straat van Kertsj en de tot frustratie leidende vertragingsmaatregelen op open zee kromp de economische capaciteit van Marioepol met een derde. De dreiging van een gedwongen (hopelijk tijdelijke) sluiting van een deel van de productiecapaciteit en, in het verlengde daarvan, een dreigende werkloosheid zou de onrust onder de bevolking kunnen aanwakkeren. Die onrust zou als deel van Ruslands hybride scenario, dat ook wel de Moskouse opening wordt genoemd[8], zomaar kunnen overslaan naar de andere zuidelijke provinciesteden in Oekraïne.

 Tijdelijke en plaatselijke staat van beleg

De regering van de Oekraïense president Porosjenko, door de ervaringen van de laatste jaren wijzer geworden, heeft met het invoeren van een tijdelijke (drie maanden: 28 november tot 27 december 2018) en plaatselijke staat van beleg, waarbij civiele autoriteiten ondergeschikt werden gemaakt aan de militaire organisatie, daarop al geanticipeerd. Het oproepen van reservisten voor de eenheden die gestationeerd zijn in de bedreigde regio was een logische vervolgmaatregel. Naast die staat van beleg heeft de regering in Kiev getracht om steun te krijgen van meerdere NAVO-lidstaten. Alleen de VS hebben met een verplaatsing van maritieme gevechtskracht op die noodkreet gereageerd. Andere NAVO-lidstaten hebben zich beperkt tot holle kreten die een veroordeling van de Russische handelwijze moeten voorstellen.

NAVO-reactie op de kreet om hulp uit Kiev

De reactie van de Duitse bondskanselier Merkel is een voorbeeld van het ruggengraatloze karakter van Europese regeringsleiders. Zij reageerde op de oproep van de Oekraïense president door te benadrukken dat ‘Moscow’s actions are unacceptable, however there is no military solution, …we will discuss the matter directly with the Russian president at the G20 summit in Argentina’. Of Poetin eventuele machtswoorden van twee regeringsleiders, die de onrust in eigen land niet eens in de hand kunnen houden (de gele hesjes waren tijdens de G-20 top, net als de antifa-beweging in Hamburg, bezig om Parijs op stelten te zetten), serieus heeft genomen, valt sterk te betwijfelen. Bovendien speelt in de machteloze reacties van Europese politici vermoedelijk ook het Nordstream-2 verhaal een rol. Daarom richtte de Oekraïense president zijn verzoek om substantiële hulp direct aan Merkel, die als de hoofdrolspeler in dat verhaal wordt beschouwd.

NAVO-vaarbewegingen medio 2018[9]

De enige die Oekraïne daadwerkelijk steunt, is Trump. De Amerikaanse president heeft met het sturen van de USS Cook naar de Zwarte Zee inmiddels op de oproep om steun van Oekraïne gereageerd. In navolging van de uit 2017 daterende zee-patrouilles op verzoek van Roemenie, is dit de eerste keer dat een Amerikaanse oorlogsbodem zijn tijdelijke werkterrein naar de Zwarte Zee gaat verplaatsen.

Een woordvoerder van de Zesde Vloot omschrijft de ontplooiing als volgt: ‘We routinely conduct operations to advance security and stability throughout the US 6th Fleet area of operations including the international waters and airspace of the Black Sea. We reserve the right to operate freely in accordance with international laws and norm’. Kortom, als president Porosjenko steun wil hebben om de agressie van Moskou het hoofd te kunnen bieden, kan hij beter het nummer van Trump bellen.

De route naar Malorossyia

 Sinds de annexatie van de Krim en de uitbouw van Sebastopol als een assertief Russisch maritiem bolwerk, is het spanningsveld in de Zwarte Zee substantieel gestegen. De NAVO bouwt op zijn beurt in Craiova (Roemenië) een nieuw maritiem steunpunt en hoewel de bouw gestaag vordert, is de marinebasis nog niet operationeel. Ook de politiek-militaire samenwerking met Georgië, gesymboliseerd door het NATO-Georgia Joint Training Centre bij Tbilisi en een gezamenlijke oefening in 2019, is verstevigd. De schermutselingen en de pesterijen in de Zee van Azov en de versterking van de Russische Zwarte Zee-vloot onderstrepen het groeiende zelfvertrouwen van Poetin in een succesvol verloop in de Krim-regio die ongetwijfeld moet worden afgesloten met de realisatie van Novorossyia in het zuiden van Oekraïne. Mocht dat ooit gebeuren, dan ligt de weg open naar herstel van het vroegere Malorossiya of Klein Rusland.

Malo – en Novorossyia op Oekraïens grondgebied

Die naam werd in de achttiende eeuw gegeven aan het gebied tussen Dnjepr en Don-Wolga ten zuiden van de Pripyatt-moerassen en ten noorden van de door het Kremlin gewenste geografische grens van Novorossyia of het klassieke Zuid-Rusland. Volgens Alexander Zakharchenko, de in augustus 2018 omgekomen ‘president’ van de Volksrepubliek Donetsk[10], zal het moderne Malorossyia zich binnen een à drie jaar moeten uitstrekken over het complete territorium van Oekraïne en wereldwijd geaccepteerd en erkend worden. Uit zijn woorden klinkt het rotsvaste vertrouwen dat Oekraïne als politieke entiteit op korte termijn door de rest van de wereld zal worden losgelaten en de twee proxy staatjes in de Donbas soepel en met financiële steun van niet nader genoemde staten of allianties eenvoudig kunnen worden uitgebouwd tot een levensvatbaar Malorossyia.

 Hoewel de randvoorwaarden voor Novorossyia stap voor stap worden bereikt, is het gelukkig nog niet zover. Mocht het toch die kant opgaan en zou de reactie van bondskanselier Merkel op de hulpkreet uit Kiev maat- en richtinggevend zijn voor de rest van de regeringsleiders in West-Europa, dan kan alleen Amerikaanse inmenging de Russische droom nog doorkruisen. Van Duitsland en Frankrijk heeft Porosjenko waarschijnlijk niets meer te verwachten, potentieel NAVO-lidmaatschap of niet.

Eindnoten
1. In de afgelopen twee jaar zijn genoeg artikelen verschenen die uitbundig hebben beschreven hoe het scenario voor de annexatie van de Krim en de bezetting van het oosten van Oekraïne eruit heeft gezien.

2. Zie artikel ‘Peace Keepers in de Donbas’.

3. Gelet op de complexiteit van een eventuele operationeel optreden richting Dnjepr en de Krim en vooral de het meerdimensionaal optreden, de benodigde tijdruimte factoren en de uitvoering van de logistieke functie om de noodzakelijke gevechtskracht op het gewenste niveau te houden, moet dat oefeningsgebied gelijksoortige kenmerken bezitten.

4. 73^ste Garde Brigade die de kustverdediging voor haar rekening neemt, gesteund door de 327^ste Garde “Belgrado” Artillerie bataljon en de manoeuvre-eenheid; de 198^ste Infanterie Divisie.

5. Tot 22,2 kilometer (13,8 zeemijlen), van de kust,

6. Vessels are given the right of innocent passage through any territorial waters, with strategic straits allowing the passage of military craft as transit passage, in that naval vessels are allowed to maintain postures that would be illegal in territorial waters. Article 17: Foreign ships (military and civilian) are allowed innocent passage through it, or transit passage for straits.

7. Geratificeerd in 2004: “The Parties, proceeding from the necessity of conservation of the Azov-Kerch defined area of water as integral economic and natural complex, to be used in the interests of the Russian Federation and the Ukraine, have agreed as follows:
* The sea of Azov and the strait of Kerch are historically internal waters of the Russian Federation and the Ukraine.
* The sea of Azov must be delimited by the state border in accordance with the Agreement signed by the Parties. Mercantile vessels and other state non-commercial vessels flying the flags of the Russian Federation and Ukraine have free navigation in the Sea of Azov and the strait of Kerch.

8. Conform de FSB-draaiboeken van 2014.

9. De US Navy heeft in 2018 een aantal schepen, dat deel uitmaakt van de 6^de Vloot en maritieme component van AFSOUTH ontplooid in de Zwarte Zee zoals USS Porter (juli 2018), USS Mount Whitney (Varend Hoofdkwartier AFSOUTH, juli 2018), USNS Carson City en USS Carney in augustus 2018.

10. Stierf op 31 augustus 2018 bij een bomaanslag in Donetsk.