Old soldiers never die

Tijdens de Vietnamoorlog kwamen de Amerikaanse strijdkrachten erachter dat een vliegtuig dat gespecialiseerd was in de close air support (CAS) rol node werd gemist. De Amerikaanse luchtmacht vloog bij de tactische luchtvloot voornamelijk snelle en zware types als de F-105 en de F-4, die tijdens de Koude Oorlog waren ontworpen voor kernwapentaken en voor de air superiority rol en daardoor volkomen ongeschikt waren voor CAS. Voor die taak werd teruggevallen op de oudere F-100 Super Sabre en de nog oudere, uit de Tweede Wereldoorlog daterende Douglas A-1 Skyraider. Deze laatste was eveneens in gebruik bij het US Marine Corps, de mariniers. De US Army beschikte over een met doorgunners bewapende UH-1 transport- helikopter, die later bij de landmacht en het Marine Corps evolueerde in de AH-1 Cobra. Daarnaast werd bij de US Army gezocht naar een snellere en zwaarder bewapende aanvalshelikopter de ook geschikt zou moeten zijn om in het Europese theater luchtsteun te verlenen aan de eigen troepen en ook zou kunnen worden ingezet tegen oprukkende Sovjet tankcolonnes.

De Cobra was overigens ook al in staat om dankzij het gebruik van TOW-raketten tanks uit te schakelen en daarbij buiten het bereik van de vijandelijke luchtverdediging te blijven. De Cobra bleek een succesvol wapensysteem en met nog meer capabele aanvalshelikopters in de pijplijn begon bij de Amerikaanse luchtmacht (USAF) het besef post te vatten dat zij zonder een opvolger van de Skyraider wel eens niet meer relevant zou kunnen zijn bij de ondersteuning van grondtroepen.

In 1966 begon de zoektocht naar een opvolger en dat resulteerde in een request for proposals (RFP) en de opdracht aan Northrop en Fairchild Republic om een prototype te bouwen. Gelijktijdig werd aan General Electric en Philco-Ford de opdracht gegund om in een competitie een ontwerp te presenteren van een 30 mm kanon met een hoge vuursnelheid, de GAU-8 Avenger waarmee het nieuwe vliegtuig zou moeten worden uitgerust. Fairchild won de competitie en General Electric mocht het kanon gaan bouwen.

Het resultaat zoals dat uiteindelijk vanaf 1976 aan de USAF werd geleverd was iets heel bijzonders: dit was geen vliegtuig, maar een kanon waar een vliegtuig omheen was gebouwd. De productie verliep voorspoedig en in 1984, nog geen tien  jaar na de eerste vlucht van de productieversie van de A-10A verliet de laatste, nr. 715 de productielijn. De hele productie werd aan de USAF geleverd, exportorders bleven uit. De A-10 was vanaf het begin niet onomstreden. Critici vonden het vliegtuig te langzaam en daardoor kwetsbaar voor vijandelijk vuur. De rol die de A-10 zou moeten vervullen zou beter door de US Army met helikopters uitgevoerd kunnen worden. Aan de andere kant kende  de A-10 een trouwe schare supporters, de eigen vliegers (1). Langzaam, inderdaad de A-10 is langzamer dan alle andere fighters in de USAF-inventaris, maar de attack speed van 300 kts is beter geschikt voor de opsporing van statische of bewegende doelen als tanks, pantservoertuigen en artillerie, dan de 400+ kts vliegende F-15, F-16 of F-18. Kwetsbaar, mogelijk, maar in het ontwerp is al het mogelijke gedaan om de kwetsbaarheid tot een minimum terug te brengen. Alle vitale systemen zijn dubbel of driedubbel uitgevoerd, de vlieger zit beschermd in een titanium badkuip, de motoren zijn zo verdekt mogelijk, hoog achterop de romp aangebracht en ook de in de loop der jaren in de harde praktijk ontwikkelde tactieken beperken het risico zoveel mogelijk. Voor de modernste Russische luchtafweersystemen als de S-300 en -400 is de laag bij de grond opererende A-10 wel uiterst kwetsbaar, evenals vrijwel alle andere derde en vierde generatie vliegtuigen. Echter, de kans is klein dat in een dergelijk theater de A-10 zal worden ingezet.

De A-10 controverse

Eigenlijk heeft de top van de Amerikaanse luchtmacht zich al sinds het ontstaan van dit vliegtuig min of meer openlijk verzet tegen deze one trick pony (2). Hiervoor werden allerlei argumenten aangevoerd, zoals het einde van de Koude Oorlog, en dientengevolge ook het wegvallen van de dreiging waarvoor de A-10 was ontworpen. Deze acties om de A-10 uit te faseren verstomden vervolgens gedurende de tijd dat het vliegtuig succesvol werd ingezet tijdens een daadwekelijke oorlog, zoals tijdens de Golfoorlog van 1991. Daarna werden volgens een vast patroon deze argumenten weer van stal gehaald tot het volgende conflict oplaaide waarbij de A-10 werd ingezet. Steevast werd de A-10 afgeschilderd als een vliegtuig dat over niet meer dan een niche-capaciteit beschikte, CAS. Of de infanterist op de grond, die door vij- andelijk vuur in het nauw gedreven, door een A-10 met een salvo uit zijn dodelijke 30 mm kanon wordt ontzet, dat ook zo ziet? Het antwoord laat zich raden.

Ook de kwalificatie niche is hier schromelijk overdreven. De A-10 kan worden ingezet niet alleen voor CAS maar ook voor forward air control (FAC), combat search & rescue (CSAR), counter air (tegen vijan- delijke helikopters) en zelfs voor anti shipping missies, b.v. tegen fast patrol boats. Eigenlijk zou de A-10 beter af zijn geweest als het vliegtuig organiek was ingedeeld geweest bij de US Army, echter de Ame- rikaanse wetgeving maakt het onmogelijk dat de landmacht zou beschikken over andere fixed wing vliegtuigen dan lichte transportvliegtuigen. Deze controverse sukkelde zo verder tot 2014 toen de lucht- macht met definitieve plannen kwam om de A-10 te pensioneren ten faveure van het budget voor de F-35A Joint Strike Fighter. Deze was immers bedoeld om zowel de F-16 als de A-10 op te volgen en volgens de USAF-leiding zou de F-35 in voldoende mate in staat zijn om de A-10 in de CAS-rol op te volgen. Men had echter buiten de waard, in dit geval het Amerikaanse Congres, gerekend en dit geplande budget ontlokte een storm van protest. Het Congres kwam met wetgeving die het pensioneren van de A-10 verbood; een van de drijvende krachten hierachter was representative Martha McSally (3) uit Arizona, die eerder bekendheid verwierf als de eerste vrouwelijke gevechtsvlieger

dat de landmacht zou beschikken over andere fixed wing vliegtuigen dan lichte transportvliegtuigen. Deze controverse sukkelde zo verder tot 2014 toen de lucht- macht met definitieve plannen kwam om de A-10 te pensioneren ten faveure van het budget voor de F-35A Joint Strike Fighter. Deze was immers bedoeld om zowel de F-16 als de A-10 op te volgen en volgens de USAF-leiding zou de F-35 in voldoende mate in staat zijn om de A-10 in de CAS-rol op te volgen. Men had echter buiten de waard, in dit geval het Amerikaanse Congres, gerekend en dit geplande budget ontlokte een storm van protest. Het Congres kwam met wetgeving die het pensioneren van de A-10 verbood; een van de drijvende krachten hierachter was representative Martha McSally (3) uit Arizona, die eerder bekendheid verwierf als de eerste vrouwelijke gevechtsvlieger die bij daadwerkelijke gevechtsoperaties werd ingezet. Gedurende bijna drie jaar probeerde de USAF op verschillende momenten de A-10 uit te faseren, waarbij soms zelfs bijna lijdelijk verzet m.b.t. de wetgevende macht te constateren  viel om het opereren met de A-10 te bemoei- lijken. Zo werd een groot aantal technici van de A-10 squadrons overgeplaatst naar de F-35, er werd geschermd met statistieken dat de A-10 betrokken zou zijn bij een groot aantal friendly fire incidenten en werd een generaal, die zich voor de A-10 uitsprak, beticht van verraad.

Na drie jaar aldus de A-10 op het hakblok te hebben gelegd gaf de luchtmacht in 2017 de strijd op. De A-10 mocht blijven en er werden fondsen vrijgemaakt om de levensduur van de A-10 te verlengen tot tenminste 2040.

1. Bij de traditionele Assignment Night krijgen de geslaagden voor de Amerikaanse vliegeropleiding (USAF) te horen welk type zij na de opleiding mogen gaan vliegen. Zij mogen hierbij hun eigen voorkeur uitspreken en de A-10 figureerde hier steevast op de tweede plaats, na de gedoodverfde F-15 en F-16.
2. Al in 1984 wist een Amerikaanse luchtmacht viersterren-generaal, te gast bij het AAFCE Tactical Leadership Programme, zijntoehoorders, waaronder een viertal A-10 vliegers, in verbijstering te brengen door te verkondigen dat hij de A-10 een ‘waste of money’ vond. De rol van de A-10 zou evengoed door de Apache helikopter kunnen worden Een lobby om de A-10 met een AIM-9L Sidewinder luchtdoelraket uit te rusten, zou hij persoonlijk blok- keren.
3. McSally was een A-10 vlieger die als zodanig werd ingezet in Irak, Kosovo en Afghanistan. Zij was de eerste vrouwelijke commandant van een USAF fighter squadron. Zij verliet de luchtmacht in 2010 na een carrière van 22 jaar in de rang van