The empire strikes back

Al sinds het midden van de negentiende eeuw was de soevereiniteit over de eilanden een twistappel tussen de regeringen van Groot-Brittannië en Argentinië, met regelmatige kleine confrontaties als gevolg. De in 1982 uitgebroken oorlog duurde 74 dagen en na afloop waren een kleine duizend slachtoffers te betreuren; 649 Argentijnse militairen, 255 Britten en drie eilanders. In dit artikel zal worden getracht achtergronden van dit conflict te schetsen en of de lessen die eruit getrokken konden worden in de huidige tijd nog betekenis hebben.

Argentinië

In 1976 vond in Argentinië een staatsgreep plaats en een militaire junta nam de macht over van de burgerregering. In 1974 overleed de al sinds 1946 afwisselend aan de macht zijnde president Juan Peron, een charismatische populist. Hij werd opgevolgd door de vicepresident en tevens de derde vrouw van Juan Peron, Isabel. Zij was volledig onbekwaam om een regering te leiden en de onveiligheid in het land nam door de opkomst van allerlei revolutionaire groeperingen snel toe. Onder de militaire commandanten broeide het verlangen om krachtig op te treden tegen deze groepen. In 1975 werd generaal Jorge Videla onder druk van de militaire leiding benoemd tot opperbevelhebber van de strijdkrachten en deze was de leider van de junta die in 1976 de macht greep. De militairen werden gesteund door de conservatieve elite in het land, die een staatsgreep als noodzakelijke maatregel beschouwde om de torenhoge inflatie en de chaos in het land, waar allerlei marxistische groeperingen elkaar bestreden, te beëindigen. Het regime werd al snel berucht vanwege de talloze martelingen en verdwijningen van tegenstanders van het militaire bewind, waar vooral vakbondsleiders, intellectuelen en studenten het slachtoffer van waren. Na een korte opleving stortte, mede als gevolg van het chaotische beleid van Videla’s minister van economische zaken, de economie van het land volledig in. De staatsschuld groeide tot ongekende hoogte en de corruptie tierde welig. Onder invloed van de door de economische crisis groeiende ontevredenheid moest Videla in 1981 het veld ruimen en, na nog twee kortstondig aan de macht zijnde andere generaals, greep generaal Leopoldo Galtieri de macht en werd benoemd tot president.

Deze junta stond naast Galtieri onder leiding van luchtmachtgeneraal Basilio Dozo en admiraal Jorge Anaya. Deze laatste was de architect van een plan om door middel van een militaire operatie, uiteraard uitgevoerd door de Armada Republica Argentina, de Argentijnse marine, de Malvinaste ‘bevrijden’ van de Britse kolonisator. De regering van Galtieri hoopte met een patriottische militaire actie de aandacht van de economische problemen en de repressie door het regime af te leiden en zo de bevolking verenigd achter de regering te scharen. Daarnaast gokte het regime erop dat de Engelse regering niet met militaire middelen zou reageren op een Argentijnse operatie om de Falklands in te lijven.

Operatie ‘Rosario’

In maart 1982 bezocht een groep Argentijnse ‘schroothandelaren’, die in werkelijkheid voornamelijk bestond uit Argentijnse mariniers, het eiland South Georgiaen hees er de Argentijnse vlag. Terugkijkend met de kennis van nu zou men de Argentijnen kunnen beschouwen als de uitvinders van wat later hybride oorlogvoering zou worden genoemd. Later werd dit moment beschouwd als opmaat voor de oorlog die een maand erna uitbrak. De Engelse regering reageerde hierop door HMS Endurance, een ijsbreker die permanent bij Port Stanley was gestationeerd, naar South Georgia te sturen. De junta, bevreesd dat Engeland op korte termijn versterkingen naar de eilanden zou sturen, besloot de plannen voor een verovering van de eilanden vervroegd uit te voeren. Het plan van Anaya voor de operatie ging namelijk aanvankelijk uit van 9 juli, de viering van de onafhankelijkheid van Argentinië. Volgens de Argentijnse inlichtingen zou HMSEndurancedan zijn teruggetrokken. Ook zou de training van de mariniers, die de invasie moesten uitvoeren, zijn afgerond. De leveranties van Franse Super Etendardjachtbommenwerpers, het modernste vliegtuig van de Argentijnse marine, bewapend met Exocet anti-shipping raketten zouden dan zijn voltooid. Nu beschikte de marine over niet meer dan zes Exocets. De Aviacion Naval Argentina(ANA, de marineluchtvaartdienst van de Armada), die voor het geval het tot een gewapend treffen met de Royal Navy (RN) zou komen de voornaamste verdedigingslijn zou moeten bezetten, was nauwelijks voorbereid. Zo werden pas vanaf medio mei de reservisten, waaronder ook de voormalige marinevliegers die inmiddels werkzaam waren voor Aerolineas Argentinas, opgeroepen. Voor sommigen van hen was het meer dan zes jaar geleden dat zij voor het laatst een Skyhawk hadden gevlogen. Nog voor het einde van hun training was de oorlog afgelopen. De oude Mirages van de luchtmacht en de A-4 Skyhawks van de ANA vormden nauwelijks partij voor de Sea Harriers van de RN. Omdat het enige vliegdekschip, de Ara 25 de Mayo, de oude Nederlandse Karel Doorman, uit vrees voor de dreiging die uitging van de Engelse onderzeeboten, noodgedwongen in de thuishaven bleef, waren de Argentijnse gevechtsvliegtuigen gedwongen te opereren vanaf het vasteland. Hoewel de bases aan de kust waren gelegen, was de vliegafstand tot de Malvinas nog steeds zo’n 300 zeemijlen, ongeveer aan de uiterste rand van het operationele bereik van de vliegtuigen. Maar dit alles werd als niet van al te groot belang beschouwd, want nog steeds geloofde men niet echt dat de Engelsen daadwerkelijk tot militaire actie bereid zouden zijn als de eilanden eenmaal ingelijfd waren door Argentinië. Ook gingen de Argentijnen ervan uit dat de verovering van de eilanden internationaal gesteund zou worden, of op zijn minst gedoogd door de wereldopinie. Immers, tien jaar eerder al had India de Portugese enclave Goa zonder enig verzet ingenomen en elke vorm van antikoloniale actie werd wereldwijd als legitiem beschouwd. Met name rekenden de Argentijnse machthebbers op steun van de VS, als dank voor de Argentijnse hulp bij de Amerikaanse inmenging in El Salvador. Tijdens een bezoek aan Washington in 1981 was juntaleider Galtieri met alle egards ontvangen door de Amerikaanse regering. Op 2 april 1982 voerden de Argentijnse mariniers een serie amfibische landingen uit op de – behalve door een eenheid licht bewapende Royal Marines – vrijwel onverdedigde eilanden en niet veel later gaf de Engelse gouverneur, Sir Rex Hunt, zich over. Maar de leiders van de heersende juntain Buenos Aires hadden buiten de waard, in dit geval Margaret Thatcher, gerekend.

Groot-Brittannië

Waar de Argentijnen de Malvinas beschouwden als deel uitmakend van de het Argentijnse territorium, en de invasie dus beschouwden als het gerechtvaardigd terugkrijgen van Argentijns grondgebied, zagen de Engelsen dat anders. De Falklands maakten al sinds 1841 deel uit van het Britse wereldrijk, The British Empire, het wereldrijk waar de zon nooit onderging. Na de Tweede Wereldoorlog was de belangstelling van de Engelsen voor het meest zuidelijke restantje van hun voormalige wereldrijk echter minimaal geworden. Er woonden niet meer dan een paar duizend mensen, afstammelingen van Britse kolonisten uit de 19^eeeuw, die door de Engelsen zelf enigszins geringschattend, vanwege het vele zeewier – kelp – rond de eilanden ook wel kelpers werden genoemd. Schapenteelt vormde vrijwel de enige bron van inkomsten en de hoofdstad, Port Stanley, telde nauwelijks meer dan duizend inwoners. Maar al deze mensen voelden zich in de eerste plaats volbloed Britten en wilden dat vooral zo houden.

Ondanks herhaalde waarschuwingen, zoals bijvoorbeeld door captain Barker van HMS Endurance, het enige permanente Britse marinevaartuig in de wateren rond de eilanden, kwam de invasie voor de Engelse autoriteiten als een complete verrassing. De eilanders zelf waren er minder gerust op. Al op 6 maart maakte een Argentijnse C-130 Hercules een nadering op het vliegveld van de hoofdstad Port Stanley. Kort voor de landing meldde de bemanning problemen met het onderstel, de landing werd afgebroken en na een low pass over het vliegveld keerde het vliegtuig terug naar het vasteland. Enige ooggetuigen verklaarden later een cameragondel onder de vleugel van de Hercules gezien te hebben. Later op de dag kwam de C-130 terug, liet met draaiende motoren een passagier uitstappen, en zonder dat iemand bij het vliegtuig kon komen, vertrok het weer.  In Londen werd echter niet gereageerd op de waarschuwingen van de eilandregering; er werd geen geloof aan gehecht. Bij de VN in New York werden immers gesprekken gevoerd tussen Argentinië en Engeland over de toekomstige status van de eilanden. De partijen gingen echter uit elkaar zonder enig resultaat geboekt te hebben, behalve de afspraak om in gesprek te blijven. Alleen op de eilanden zelf was de dreiging voelbaar.

‘from a Chamberlain to a Churchill’

De oorlog markeerde een keerpunt in het leiderschap van Margaret Thatcher. Zelfs binnen haar eigen partij was sprake van bijna openlijk verzet tegen haar beleid. De economische toestand in het land was slecht, de werkloosheid was hoog en de inflatie werd met dubbele cijfers geschreven. Het enige antwoord van de conservatieve regering op de problemen was erop gericht de inflatie te beteugelen door op alles te bezuinigen, en met name Defensie moest het ontgelden. De vloot zou zich moeten terugtrekken van de wereldzeeën, Hong Kong zou worden teruggegeven aan China en de status van de Falklands was onderwerp van gesprek met de regering van Argentinië. Onder haar beleid was de verdediging van de eilanden tot een absoluut minimum gereduceerd en zelfs HMS Endurancezou worden teruggetrokken om te worden gesloopt. De Argentijnen interpreteerden dit alles als een verkapte boodschap van de Engelse regering dat zij van de eilanden af wilde. Pas toen de invasie een feit was kwam Thatcher tot de conclusie dat haar positie onhoudbaar zou worden als zij zou toelaten dat het koninkrijk met zijn superieur geachte krijgsmacht zou worden vernederd door een slecht uitgeruste en maar matig getrainde tegenstander. Thatcher herpakte zich en transformeerde in één nacht, zoals The Guardianhet later omschreef, ‘from a Chamberlain to a Churchill’. Deze ommezwaai vond plaats onder een voor haar gelukkig gesternte. Zo was de als nogal behoedzaam bekendstaande admiraal Terence Lewin, de Chef Defensiestaf, afwezig. Zijn functie werd waargenomen door de chef-staf van de RN, Sir Henry Leach, die Margaret Thatcher adviseerde om onmiddellijk en met volle kracht vooruit een militair antwoord te zenden. Een op het eerste gezicht roekeloos idee, maar het gaf Thatcher de ruggensteun om de gevoelens van schaamte in de politieke arena om te zetten in verbondenheid. Waar Leach de militaire voorbereidingen coördineerde, zocht Thatcher intussen steun in de politieke arena. Dankzij haar goede relatie met de Amerikaanse president Ronald Reagan wist zij zich van Amerikaanse essentiële logistieke steun te verzekeren, daar waar de VS eerder een bondgenoot van de junta waren. Naar verluid bood Reagan zelfs ondersteuning door het sturen van een Amerikaans vliegkampschip aan, zou de Engelse militaire actie op een fiasco dreigen uit te lopen. Thatcher wist zich van verdere steun bij de VN te verzekeren door het strikt vasthouden aan de kaders van de betreffende VN-resoluties.

‘Operation Corporate’, het Engelse antwoord

Het nieuws van de invasie bereikte London in eerste instantie vanuit Argentinië. Het werd later bevestigd door een telexbericht van de gouverneur van de Falklands die meldde dat de Argentijnen waren geland en het eiland vast in handen hadden. Hoewel de Engelsen geen contingencyplan achter de hand hadden voor de verdediging of herovering van de eilanden kwam het antwoord snel. Twee onderzeeboten waren al onderweg naar de zuidelijke wateren en adm Leach liet in minimale tijd een maritieme task force samenstellen om de eilanden te heroveren. De iron lady droeg de Engelse strijdkrachten op datgene te doen wat noodzakelijk was. Operation Corporatekwam op gang.

De RN pakte de zaken voortvarend aan en al op 5 april 1982 begon de Naval Task Force aan de 8000 zeemijlen lange reis naar de Falklands. Op 12 april werd door de Britten een 200-mijls exclusion zone rond de eilanden afgekondigd. Maar ook de Royal Air Force (RAF) liet zich niet onbetuigd. De bijna uitgefaseerde viermotorige Vulcan bommenwerpers werden in gereedheid gebracht om doelen op de eilanden uit te schakelen, en met name het vliegveld van de hoofdstad Port Stanley onbruikbaar te maken voor vliegoperaties. Een vanuit logistiek oogpunt en qua vliegplanning immense operatie die met succes werd volbracht. De operationele waarde was echter minimaal, en de schade toegebracht aan het vliegveld, slechts een van de afgeworpen bommen raakte de startbaan, kon snel worden hersteld. Deze operatie, Black Buck genaamd, werd desondanks nog een aantal malen herhaald om te voorkomen dat de Argentijnen het vliegveld weer in gebruik zouden kunnen nemen voor operaties met grotere vliegtuigen. Een tweetal vliegdekschepen maakte deel uit van de Engelse vloot, zodat eenmaal in de nabijheid van de Falklands aangekomen ook vliegoperaties als close air support (CAS) en luchtverdediging konden worden uitgevoerd. Hiertoe waren de Harriersvan de RAF en de Sea Harriers van de RN aan boord. De Sea Harriers van de Fleet Air Armbeschikten in tegenstelling tot de RAF Harriers over een air-to-air radar en AIM-9L Sidewinderluchtdoelraketten. De RAF-versie was alleen inzetbaar voor CAS en boekte in die rol naast enige successen ook tegenslag toen de Harrier van flight lieutenantJeff Glover werd neergeschoten door Argentijns afweergeschut. Na zijn vrijlating uit Argentijnse krijgsgevangenschap verklaarde deze echter dat hij pas tijdens zijn zevende aanval op dezelfde Argentijnse positie werd neergehaald!  Een van de meest controversiële acties vormde het torpederen van de Argentijnse kruiser General Belgrano door de Engelse nucleaire onderzeeboot HMS Conqueror, waarbij 323 Argentijnse zeelieden omkwamen. Het was de bedoeling om de Argentijnse vloot, met name het vliegdekschip Ara 25 de Mayo, te dwingen buiten de conflictzone te blijven en deze opzet slaagde. De kapitein van de Belgrano die het drama overleefde verklaarde later dat hij onder gelijke omstandigheden exact hetzelfde gedaan zou hebben.

Maar ook de navy werd met grote verliezen geconfronteerd. Op 4 mei incasseerde de kruiser Sheffield een voltreffer van een door een Argentijnse Super Etendard afgevuurde Exocet raket. Na de Britse amfibische landingen op 21 mei, in de tussen de twee hoofdeilanden gelegen San Carlos baai, kwam de RN zwaar onder vuur te liggen en meerdere schepen werden tot zinken gebracht. Het zwaarste verlies werd echter toegebracht door de aanval op het containerschip Atlantic Conveyor waarbij het merendeel van de Chinook helikopters van de RAF verloren ging. Zo groot was de dreiging die uitging van de Argentijnse Exocet raketten dat er zelfs een aanval over land werd gepland op de thuisbasis van de Super Etendards. De operatie mislukte echter jammerlijk als gevolg van slecht weer waardoor de heli met commando’s van de Special Air Service (SAS) moest uitwijken naar Chili. Maar de opmars van de Britse troepen naar Port Stanley was niet te stuiten en op 14 juni 1982 capituleerden de Argentijnen.

De Argentijnse misrekening

Het Engelse beleid ten opzichte van de Falklands had voor de Argentijnse machthebbers niet mis te verstane signalen afgegeven dat de Engelsen zich weinig gelegen zouden laten liggen aan het behoud van de kroonkolonie. Voor de voortzetting van het gehate militaire bewind in Buenos Aires bood de herovering van de eilanden een uitgelezen gelegenheid voor de vereniging van het volk achter een tot ieders verbeelding sprekende patriottische zaak. Zouden de oorspronkelijke Argentijnse plannen, om de invasie in juli van start te laten gaan, zijn uitgevoerd, dan zou een Argentijnse overwinning vrijwel zeker zijn geweest. Het vervroegen van de operatie maakte de Argentijnse operatie echter uiterst kwetsbaar voor een Britse tegenactie. De grootste misrekening was echter het onderschatten van de bereidheid van de Engelsen om, wat zij als legitieme soevereiniteit over de eilanden beschouwden, koste wat het kost te verdedigen. Toen de Engelse armada eenmaal koers had gezet naar het zuiden konden de Argentijnen, ondanks alle diplomatieke inspanningen daartoe, zonder gezichtsverlies niet meer terug. Het zou in Argentinië als een debacle worden beschouwd dat vrijwel zeker tot de ineenstorting van het militaire bewind zou hebben geleid.

Conclusie

Dit conflict is een klassiek voorbeeld van een oorlog die door geen van beide partijen werd gewild, maar toen het tromgeroffel en de oorlogsmachinerie eenmaal op gang was, kon er niet meer gestopt worden. Een bepalende factor was het feit dat de regeringsleiders aan beide zijden van de Atlantische Oceaan er een mogelijkheid in zagen hun positie te consolideren. Wat dat betreft is er nog weinig veranderd in de wereld. Nog steeds schromen politieke leiders niet om de aandacht voor binnenlandse problemen af te leiden door de creatie van een buitenlandse vijand en zo een gemeenschappelijk doel te scheppen, waarachter de bevolking zich kan verenigen. Op deze wijze blijven werkelijke problemen onopgelost of verdwijnen zelfs naar de achtergrond. Als dit nog eens zou leiden tot militaire avonturen dan zijn de lessen van de Falklands en de duizend doden voor niets geweest.

Epiloog

Deze nooit verklaarde oorlog kostte Groot-Brittannië het verlies van 255 mensenlevens, 775 gewonden en een gat in de begroting van meer dan drie miljard pond. De krijgsmacht verloor zeven schepen en 35 vliegtuigen. Aan Argentijnse zijde waren de verliezen nog groter: 649 gesneuvelden, 1657 gewonden en de strijdkrachten verloren negen schepen en circa 100 vliegtuigen. De terechte vraag kan hier worden gesteld waarom om een paar nauwelijks bewoonde minuscule eilanden een dergelijke oorlog werd gevoerd; een groep eilanden in een van de meest onherbergzame streken op de wereld, waar de enige economische factor van betekenis werd gevormd door een paar duizend schapen.

Geraadpleegde literatuur:
Julio Poch: Acht jaar onschuldig vast;
Rowland White: Vulcan 607;
Robert Mc Cowan: Don’t cry for me sergeant major;
The Guardian: diverse artikelen (1 april 2012, 9 april 2013);
TLP-briefing 1983 door Flt Lt Jeff Glover (RAF)