Hongarije, van Warschau Pact naar NAVO

De Hongaren beschouwden zichzelf als ‘de vrolijkste barak in het communistische kamp’, maar dat was voornamelijk omdat in Hongarije private ondernemers wat meer ruimte hadden dan hun collega’s in de overige landen van het Oostblok. Maar het was en bleef een communistische planeconomie die inefficiënt was, die een lage levensstandaard en veel schulden tot gevolg had. Ondanks het beperkte budget werd het leger steeds voorzien van nieuw materieel, waarbij meestal het oude materieel niet afgestoten, maar opgeslagen werd. De financiële ruimte om te oefenen was hierdoor beperkt.

De Oost-Europeanen hadden geen hoge pet op van de gevechtskracht van de conventionele strijdkrachten van de NAVO, en de vraag kan worden gesteld of dit wel terecht was. Degenen die destijds participeerden in de vele NAVO-oefeningen konden zich nog de eindeloze hoeveelheden gevechtseenheden herinneren die door de Warschau Pact strijdkrachten konden worden ingezet. Tijdens mijn plaatsing als defensieattaché in Budapest had ik een uitgelezen kans om te onderzoeken of dit inderdaad zo was.

Het eerste wat mij opviel waren de enorme hoeveelheden wapensystemen als tanks, artillerie en vliegtuigen. Maar bovendien beschikten de eenheden over enorme hoeveelheden munitie en logistieke ondersteuning. In Nederland daarentegen hadden wij voor onze vliegtuigen precies zoveel bommen als de NAVO vereiste, maar dan ook niet meer dan dat.

De beschikking over enorme hoeveelheden had voor de Warschau Pact strijdkrachten de hoogste prioriteit en dat ging duidelijk ten koste van de geoefendheid. In een van de opslagplaatsen van tanks, in Tapolca, had ik de gelegenheid een aantal tanks van binnen te bekijken en geen van de tanks had in dertig jaar meer dan 350 km gereden. MiG-29 vliegers vlogen niet meer dan twintig uur per jaar. Ter vergelijking: de NAVO-eis destijds was 240 vlieguren per jaar, met een absoluut minimum van 180 vlieguren. De aantallen waren duidelijk veel belangrijker dan de geoefendheid. Oefenen kost geld en hier lag duidelijk niet de prioriteit. Een krijgsmacht heeft een optimale grootte voor een bepaald budget. Als de krijgsmacht te groot is voor het budget neemt de effectiviteit snel af. Dit verschijnsel was goed waar te nemen bij de Oost-Europese strijdkrachten. Voor het budget waren de strijdkrachten veel te groot en het gevolg was dat die onvoldoende geld hadden om te oefenen.

Command and Control(C2) was stevig in handen van de Russen en vrijwel alle officieren warengedurende kortere of langere tijd opgeleid in de Sovjet-Unie, dan wel in eigen land door Russen. De C2 was specifiek gericht op offensieve operaties. De commandant kreeg een opdracht, voldoende gevechtskracht en ondersteuning om deze opdracht uit te voeren en als de opdracht voltooid was, werd gewacht op de volgende opdracht. De NAVO daarentegen heeft een defensieve posture. Dat vereist waarnemen, evalueren, plannen maken en communiceren met neven-eenheden.

Voor een dictatoriaal regime is het riskant dat de onderdelen van de krijgsmacht vrijelijk communiceren met andere eenheden, dat brengt altijd het risico van een staatsgreep met zich mee. Derhalve wordt de opdracht als doel verheven. Ook hoeft niet alles begrepen te worden aangezien de hogere leiding de indruk wekt het plan helemaal te begrijpen.

Interessant was de eerste oefening van de NAVO buiten het verdragsgebied, de oefening Coöperative Chance’96 op de Hongaarse vliegbasis Szolnok. Hier was ik de Chief Air Operations en daardoor kreeg ik een goed beeld hoe een Hongaarse staf functioneert. De oefening werd door Hongaren beschouwd als een ‘examen’ voor toetreding tot de NAVO. Het was duidelijk dat de procedures voor de Hongaren volkomen nieuw waren. Deze werden duidelijk niet begrepen, maar zij waren er happy mee.

De Warschau Pact strijdkrachten waren geschikt voor offensieve operaties, maar minder efficiënt in defensieve operaties

Ik heb later vele oefeningen als waarnemer kunnen meemaken en ik zag steeds dat ook hier de opdracht centraal stond en dat er weinig ruime was voor initiatief. Ik kreeg de overtuiging dat de Warschau Pact strijdkrachten goed geschikt waren voor offensieve operaties, maar minder efficiënt waren in defensieve operaties.

Hongaren hebben een gedetailleerde kennis van hun geschiedenis. Deze kent veel dieptepunten, met de inval van de Tataren in 1242, ruim anderhalve eeuw overheersing door het Ottomaanse Rijk vanaf 1540 en de bezetting door de Habsburgers na 1683. Met name de overheersing door de Turken heeft diepe sporen achtergelaten in het wereldbeeld van de Hongaren. Ruim de helft van de bevolking werd uitgemoord door de soldaten van de sultan, in een periode dat de Nederlandse bevolking verdubbelde. De lege plaatsen in Hongarije werden opgevuld door immigranten uit omringende landen.

Toen Hongarije op 12 maart 1999 lid werd van de NAVO verscheen een cartoon in een van de kranten waarbij de ene generaal de andere in het oor fluistert: ‘Zouden ze eigenlijk wel weten dat we al vijfhonderd jaar geen veldslag gewonnen hebben?’. De Hongaarse strijdkrachten hebben inderdaad hun laatste grote overwinning geboekt in 1456, in de slag bij Belgrado, waarbij de Turken verslagen werden. De Paus beval dat de klokken van alle kerken dagelijks om 12 uur geluid moesten worden om de overwinning te vieren. En dat doen ze nog steeds.

De Hongaren hebben een traditie van verloren oorlogen en verkeerde verdragen en een week na de toetreding tot de NAVO begonnen de bombardementen op het buurland Servië. Er heerste toen een gespannen sfeer in Boedapest, en de mensen vroegen zich af of er wéér een verkeerde keuze gemaakt was.

Nederland had ooit 950 tanks en Hongarije nog meer, inclusief oudjes. Toen Nederland het vredesdividend incasseerde gingen wij terug naar 50 tanks, de Hongaren hadden er toen nog steeds 950. De krijgsmacht was veel te groot voor het budget.

Het Hongaarse defensiebudget bedraagt slechts een procent van het bbp

Na vele jaren is het leger uiteindelijk kleiner geworden, en het is qua omvang nu aangepast aan het budget. Het budget is slechts ongeveer een procent van het bbp en derhalve uiterst bescheiden.

Inmiddels is Hongarije sinds 2004 ook lid van de Europese Unie (EU) en nu, een kleine vijftien jaar later, kunnen we de balans opmaken van de turbulente geschiedenis. De overgang van het communisme naar een vrije democratie was niets minder dan een revolutie. Het was echter een onvoltooide revolutie, aangezien bijvoorbeeld de rechterlijke macht bleef zitten. Deze kon de gekozen regering nogal dwars zitten. Toen de regering de rechterlijke macht hervormde door rechters met pensioen te sturen, schreeuwde men bij de EU moord en brand dat de onafhankelijk rechtspraak in het geding was. Dat in de meeste andere EU-landen de rechters op een of andere wijze indirect door de regering worden benoemd of voorgesteld speelde hierbij kennelijk geen rol.

Spoedig na de omwenteling van 1991 sloegen velen hun slag door zich allerlei bedrijven beneden de marktwaarde toe te eigenen. Vooral de socialisten maakten hier gebruik van. De grondwet van 1991 had mede als doel een stabiele regering te waarborgen en het is feitelijk onmogelijk een regering tussentijds naar huis te sturen. Dat leverde  vier jaren op dat de vrienden van de regering hun zakken konden vullen. De huidige rechtse regering zit stevig in het zadel met een tweederde meerderheid in het parlement. Hierdoor kan de grondwet eenvoudig veranderd worden en dat gebeurt soms wel vier à vijf keer per jaar. Ingewikkelde wetten worden soms in een paar uur door het parlement gejaagd. De leden van de oppositie zijn vooral bezig elkaar te bestrijden. De regering maakt vooral wetten om de inkomsten te verhogen en de lasten te verlagen en maakt zich hiermee zeer populair. In Nederland daarentegen groeit de economie hard, maar de middenklasse merkt er weinig van in de portemonnee. De economie groeit hard en de lonen stijgen aanzienlijk. De middenklasse neemt langzaam maar zeker toe in omvang. Er worden veel auto’s in het land geproduceerd. Audi, Suzuki, Mercedes en binnenkort BMW hebben er fabrieken. Nog meer wordt er geproduceerd in de toeleveringsindustrie.

Hongarije kent traditioneel een welvarende bovenklasse, een kleine middenklasse en een grote groep laagbetaalden. Zaken als bijstand beperken zich tot soms maar 100 euro per maand en daarvoor moet dan ook nog gewerkt worden voor de gemeente. De pensioenen kunnen nog lager zijn terwijl de prijzen van veel gangbare producten te vergelijken zijn met de prijzen in Nederland. Voor veel Hongaren is het leven niet makkelijk.

In de pers is er veel kritiek op Hongarije. Gewezen wordt op corruptie en het afwijzen van asielzoekers. De Hongaarse bevolking staat in overgrote meerderheid achter de politiek van de regering om geen moslim-immigranten toe te laten. Zij beschouwen zich als ervaringsdeskundigen, die Europa moeten attenderen op de risico’s van massa-immigratie door niet-christelijke volkeren. De grenzen zijn nu gesloten voor immigranten en daarmee volgt Hongarije feitelijk strikt de verplichtingen die voortvloeien uit het Verdrag van Schengen.

Hongarije is netto-ontvanger van EU gelden en deze steun vormt een substantieel deel van het bbp Dit geeft interessante mogelijkheden om de Hongaren onder druk te zetten zich te confirmeren aan de normen en waarden van de EU. Een interessante ontwikkeling is dat in de meeste EU-landen rechtse partijen en bewegingen aan invloed winnen en deze kunnen de eventuele maatregelen tegen de Oost- Europese lidstaten bemoeilijken. In de Oost-Europese lidstaten heerst evenwel de grondgedachte dat de normen en waarden van de EU bedoeld waren voor omstandigheden uit het verleden en dat het tijd wordt deze normen en waarden aan te passen aan de huidige omstandigheden, met name de massa-immigratie van niet-westerse vluchtelingen. De naaste toekomst zal uitwijzen hoe Europa verder zal omgaan met de migratieproblematiek en of het Hongaarse model verder zal worden gevolgd of dat de Hongaren worden terechtgewezen.

Algemene opmerking bij de foto’s: Veel verouderd materiaal van Russische makelij was nog op grote schaal in gebruik bij de Hongaarse strijdkrachten aan het begin van het NAVO-lidmaatschap. De foto’s zijn uit het privé-archief van kol b.d. Bakker.