NAVO-steun voor de Afrikaanse Unie

tekst: kltz1sd dr. Marten Meijer, NAVO adviseur bij de Afrikaanse Unie (1)

NAVO-steun voor de Afrikaanse Unie

Tijdens de NAVO-topontmoeting van staatshoofden van NAVO-lidstaten in Warschau in 2016 constateerden zij opnieuw dat veel terroristische dreigingen afkomstig zijn uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika3. Daarom besloten deze staatshoofden onder meer om verder te gaan met het ondersteunen van Noord-Afrikaanse staten zoals Libië, maar ook met het ondersteunen van de AU in Addis Abeba in Ethiopië met logistiek en operationeel advies en bij de ontwikkeling van de militaire Afrikaanse standby-eenheden, mede naar voor- beeld van de NAVO Response Force eenheden4. Nederland draagt aan deze minieme NAVO-adviesmissie bij door het uitzenden van een Nederlandse officier in een internationale staf van vier officieren, die gevestigd is in Addis Abeba in Ethiopië. Twee van deze vier officieren, onder wie de Nederlandse officier, zijn werkzaam in het hoofdkwartier van de AU bij het Directoraat voor Vredesoperaties van de AU.In dit artikel volgen beschrijvingen van het NAVO-advies voor de AU, met name gericht op de vredesoperatie van de AU, op een logistieke basis van de AU in de West-Afrikaanse havenplaats Douala in Kameroen en op de maritieme strategie van de AU. Het artikel besluit met enkele observaties en aanbevelingen ten aanzien van deze drie onderwerpen

NAVO-steun voor de vredesoperatie van  de  AU  in  Somalië

De meest omvangrijke en meest langdurige vredesoperatie van de AU is de Afrikaanse Missie in Somalië, afgekort als AMISOM. De missie werd in januari 2007 geïnitieerd door de Vredes- en Veiligheidsraad van de AU, en in februari 2007 goed- gekeurd door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN). Acht Afrikaanse landen leveren samen zo’n 22.000 militairen en 500 agenten voor de missie in Somalië. Vijf Afrikaanse landen, Oeganda, Burundi, Ethiopië, Kenia en Djibouti, leve- ren elk rond de 4.000 militairen aan AMI- SOM in uitzendingen van 12 maanden. De nationale eenheden worden ingezet in zes sectoren, die het grootste deel van Somalië beslaan, met uitzondering van Puntland in het noorden van Somalië. Puntland grenst aan de Golf van Aden en herbergt waarschijnlijk talrijke aanvoerroutes vanuit Jemen, Irak en Syrië voor de terreurorganisatie Al Shabaab.

De Europese Unie betaalt voor de AMISOM-militairen die zijn uitgezonden naar Somalië. Ze verdienen maandelijks bijna € 1.000, maar het varieert per land of deze bedragen aan de troepenleverende landen of aan de uitgezonden militairen zelf worden uitbetaald. In de periode 2007-2015 zijn er naar schatting 1100 AMISOM- soldaten in Somalië omgekomen5. Nabestaanden van deze omgekomen militairen ontvangen een eenmalige uitkering van 50.000 US dollars. Gewonden van deze missie ontvangen een deel van dit bedrag in geval van blijvende invaliditeit, naar rato van het verlies van verdiencapaciteit door de invaliditeit. In november 2016 besloot de Veiligheidsraad van de VN 6 om de AU binnen vijf jaar 25% procent van de kosten van AMISOM te laten dragen. Daarop besloot de commissaris voor Vrede en Veiligheid van de AU in juni 2017 om te laten onderzoeken hoe AMISOM al eind mei 2018 kan worden beëindigd. Tevens wordt momenteel bezien hoe de verantwoordelijkheid voor de veiligheid in Somalië kan worden overgedragen aan Somalische militairen en Somalische politie-eenheden. Een eerste troepenreductie van ongeveer 1.000 militairen was voorzien voor december 20177, maar het toenemend geweld van Al Shabaab terroristen, vooral sinds oktober 2017, geeft nu al reden deze reductie te heroverwegen. De NAVO-steun voor AMISOM bestaat uit het geven van strategisch advies aan de AU in Addis Abeba, Ethiopië en via dit strategisch hoofdkwartier aan het operationeel hoofdkwartier van AMISOM in Mogadishu, de hoofdstad van Somalië.

Momenteel richt dit advies zich op een contingency plan voor de voorziene AMI- SOM troepenreductie en transitie van AMISOM-verantwoordelijkheden naar Somalische militairen en politie-eenheden (zie figuur 2).Uit figuur 2 twee blijkt dat in beide scenario’s aan de voorgestelde opties voor- en nadelen verbonden zijn. Het is aan de politieke leiding van de AU of de VN om deze voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen en een verantwoorde keuze te maken uit de verschillende scenario’s en opties.

NAVO-steun voor de logistieke bases van de AU

Ter ondersteuning van de vredesmissies van de Afrikaanse standby eenheden wordt in januari 2018 in de West-Afrikaan- se havenplaats Douala in Kameroen een continentale logistieke basis geopend. Deze basis dient, net als een vijftal andere regionale depots die zijn verspreid over het Afrikaanse continent, voor de opslag van strategische middelen voor de ondersteuning van missies van de Afrikaanse stand- by eenheden (zie figuur 3). Uit figuur 3 blijkt dat de continentale logistieke basis in Douala in Kameroen het centrale onderdeel vormt van een netwerk van vijf regionale depots die zijn verspreid door geheel Afrika. Dit netwerk dient de afstanden tot de afleverplaatsen en de daaraan gekoppelde aflevertijden zoveel mogelijk te beperken. De NAVO-steun bij het ontwikkelen van deze logistieke bases bestaat uit het onderzoeken van de toepasbaarheid van NAVO logistieke trainingsmechanismen, zoals die bijvoorbeeld worden toegepast in de training van NAVO-hoofdkwartieren in Europa. Deze hoofdkwartieren worden tweejaarlijks ge- toetst op hun operationele gereedheid, waarbij de Joint Logistic Support Group de commandogroep van het betreffende operationele hoofdkwartier adviseert over de te gebruiken (lucht-)havens en voornaamste aanvoerroutes bij een missie in een uitzendgebied op enige afstand. Ook worden de organisaties en principes uit het NAVO-handboek voor logistiek8 onder- zocht op hun toepasbaarheid voor de missies van de AU. De strategische middelen op deze basis en in deze depots bestaan voornamelijk uit transportmiddelen, communicatiemiddelen en technologie voor het verwerven en delen van inlichtingen. Ook snel ontplooibare accommodatie valt te rekenen tot deze strategische middelen. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling dat wapens en munitie wordt opgeslagen in deze basis of depots, aangezien er bij dergelijke opslag grote risico’s bestaan op diefstal of misbruik. Ook de kostenfactor speelt hierbij een rol, aan- gezien munitie geconditioneerd moet worden opgeslagen en aan het eind van de levensduur moet worden vernietigd.

NAVO-steun voor de maritieme strategie van de AU

De Stellenbosch Universiteit in Zuid-Afrika organiseerde eind september 2017 bij het Trainingscentrum voor Vredesoperaties in Addis Abeba een conferentie9, waarbij de maritieme strategie van de AU werd be- licht vanuit verschillende perspectieven. Zo ging het bij deze maritieme strategie niet alleen om het behartigen van economische belangen in internationale wateren, maar ook om het beschermen van territoriale wateren, binnen een strook van 12 zee- mijlen (circa 22 km) uit de kust van elk Afrikaans land dat aan zee grenst. Als daar ook nog de Afrikaanse landen met aan- zienlijke binnenwateren aan toegevoegd worden, dan blijkt dat meer dan dertig van de ruim vijftig landen op het Afrikaanse continent direct behoefte hebben aan een maritieme strategie. Indirect heb- ben Afrikaanse landen zonder kustlijn ook behoefte aan een dergelijke strategie, zij het dat transport over zee dan goed moet aansluiten op transport over land. Het feit dat Ethiopië noch kustwateren, noch aan- zienlijke binnenwateren heeft, doet niets af aan deze behoefte. In 2016 heeft de AU dan ook besloten om deze maritieme strategie verder te ontwikkelen. Daartoe is eind 2017 een Zuid-Afrikaanse marineofficier in de rang van commander (kltz) voor een jaar aangesteld bij het strategisch hoofdkwartier van de AU. De AU heeft de NAVO herhaaldelijk om maritieme expertise gevraagd, bij voorkeur in de vorm van de plaatsing in Addis Abeba van een marineofficier voor de duur van ‘twaalf maan- den of langer. De NAVO-steun voor het bevorderen van maritieme veiligheid in de Middellandse Zee is ook herhaaldelijk en publiekelijk uitgesproken door de NAVO Secretaris-Generaal bij zijn ontmoetingen met de Libische premier Fayes al-Sarray in juni 2017 in Brussel en in september 2017 in New York tijdens de 72e Algemene Vergadering van de VN (zie foto 1).

Daarbij heeft de NAVO SG toezeggingen gedaan om de Libische veiligheidsinstituties te herstellen, die door nevenschade tijdens de NAVO-operatie Unified Protector van maart t.e.m. oktober 2011 ernstig waren verzwakt. Concreet zou het herstel van veiligheidsinstituties in Libië kunnen betekenen dat de Libische kustwacht met kleine vaartuigen wordt versterkt om mensensmokkel vanaf de Libische kust naar Italië tegen te gaan. Aangezien de smokkelaars bij voorkeur met veel kleine schepen tegelijk de over- steek (zie figuur 4) naar Europa wagen, is het zaak dit zogeheten swarming ook tegen te gaan met een veelheid aan kleine kustwachtschepen die geen drenkelingen kunnen herbergen, maar wel op buitengewoon effectieve wijze de vaartuigen van mensensmokkelaars terug kunnen dirigeren naar de veilige Libische kust.

Overigens is de veiligheid daar maar zeer betrekkelijk, getuige Amnesty International dat de situatie in de Libische kampen in juli 2017 al beschreef als een hel op aarde10. In november 2017 veroordeelden zowel de Secretaris-Generaal van de VN11 als de voorzitter van de AU Commissie12 de mensenhandel in deze kampen in de meest scherpe bewoordingen. Uit figuur 4 blijkt dat in 2014 de interceptie van smokkelaarsschepen vooral plaatsvond op volle zee. In 2015 en 2016 zijn al meer intercepties dicht voor de kust van Libië uitgevoerd. Een NAVO-advies, dat mede is gebaseerd op bevindingen van de NAVO-operatie Sea Guardian in de Middellandse Zee, is om de schepen van de smokkelaars reeds in de Libische kustwateren te laten onderscheppen. Mede door deze mensensmokkel met veel te kleine en niet-zeewaardige vaartuigen zijn in 2015 en in 2016 al meer dan 5.000 mensen verdronken in de Middellandse Zee (zie foto 2). Het patroon van deze mensensmokkel toont aan dat veel te winnen is in de Libische kustwateren, omdat deze onder de soevereiniteit van Libië vallen. Eenmaal buiten deze territoriale wateren geldt het internationaal recht van de zee dat voor- schrijft dat schepen hulp moeten verlenen aan schepen in nood. Volgens de Italiaanse schout-bij-nacht Credendino, operationeel commandant van de EU-operatie Sophia, gericht op het tegengaan van mensen- smokkel op de Middellandse Zee, verdrinkt meer dan 90% van de opvarenden van deze veel te kleine scheepjes reeds in de Libische kustwateren, met nog een zeereis van bijna 300 kilometer voor de boeg naar het Italiaanse eiland Lampedusa.

Observaties  en  aanbevelingen

Terwijl de NAVO vooral een militaire organisatie lijkt te zijn met een politieke top afkomstig uit 29 lidstaten, lijkt de AU veeleer een politieke organisatie van meer dan vijftig lidstaten te zijn met een veelheid van activiteiten, waaronder slechts een grote militaire operatie, AMISOM in Somalië. Weliswaar worden ook activiteiten tegen Boko Haram terroristen en de terreurgroep ‘Leger van de Heer’ van Joseph Kony door de AU ondersteund, maar het accent ligt toch meer op politieke en economische activiteiten en veel minder op militaire activiteiten dan bij de NAVO. Zowel dit verschil in omvang als in oriëntatie maakt het leveren van steun van de NAVO aan de AU uitdagend. Tevens is de indruk van de NAVO bij de AU sinds de NAVO-operatie Unified Protector in Libië in 2011 zeker niet positief. De NAVO heeft in de besluitvorming rond deze operatie de AU niet geraadpleegd. Tijdens deze operatie is de Libische leider, kolonel Ghadaffi, die door veel Afrikanen wordt gezien als een van de oprichters van de AU, om het leven gekomen. Dit was voor de vorige voorzitter van de AU-Commissie, dr. Dlamini Zuma uit Zuid-Afrika, reden genoeg om in de vier jaar dat zij voorzitter was, nimmer overleg te voeren met de NAVO. Ook de huidige voorzitter van de AU-Commissie, zijne excellentie Moussa Faki Mohamat uit Algerije, heeft in september 2017 in New York de gelegenheid niet benut om de NAVO Secretaris-Generaal te ontmoeten, ook al was deze ontmoeting op stafniveau tussen beide organisaties wel voorbereid. Het verdient daarom aanbeveling om deze topontmoeting alsnog te laten plaatsvinden. Gelet op de hiërarchische manier van werken in een politieke organisatie als de AU zal anders van structurele samenwerking tussen de AU en de NAVO helaas weleens weinig terecht kunnen komen.

Zoals eerder beschreven, heeft de nevenschade van de NAVO-operatie in 2011 de Libische veiligheidsinstituties aanzienlijk verzwakt, waardoor nu talloze Afrikaanse jonge mannen de roekeloze overtocht vanuit Libië naar Italië wagen, waarbij in 2015 en 2016 ruim 5.000 Afrikanen zijn verdronken in de Middellandse Zee. Het verdient daarom tevens aanbeveling om de capaciteiten van de Libische kustwacht te versterken. De training van de Libische kustwacht gebeurt al enige jaren in een programma, waarin ook NAVO-marine- eenheden participeren. Deze kustwacht heeft echter niet alleen behoefte aan training maar ook aan uitrusting, in dit geval aan kleine vaartuigen die door hun geringe diepgang dicht voor de kust in Libische territoriale wateren kunnen opereren. Zou- den deze niet van een nabijgelegen haven- plaats of direct vanaf de kust gelanceerd kunnen worden, dan valt de aanschaf van een beproefd Amerikaans13 concept van een moederschip, dat kleine vaartuigen kan lanceren, te overwegen (zie foto 3). Uit foto 3 blijkt dat dit kustwacht moederschip groot genoeg is om een aan- tal kleine, snelle kustwachtvaartuigen te lanceren, die een zwerm van kleine smokkelaarsschepen gelijktijdig kunnen onderscheppen. In het Caribisch gebied is dit concept al een succes gebleken in de strijd tegen drugssmokkelaars waarbij ook helikopters worden ingezet. De interceptie vindt echter plaats vanaf de kleine snelle kustwachtvaartuigen. Met de aanschaf van een moederschip en meerdere kleine kustwachtvaartuigen zou circa US $ 50 miljoen gemoeid zijn. Voor het afdoende uitrusten van de Libische kustwacht zijn drie van dergelijke moederschepen no- dig. Het is aan het nieuwe Nederlandse kabinet, en met name aan de ministers van Ontwikkelingssamenwerking en van Defensie, om tot deze aanschaf en daad- werkelijke steun aan de AU over te gaan, al dan niet in NAVO-verband. Het schrijnende verlies aan mensenlevens in de Middellandse Zee noodzaakt hiertoe. Tevens wordt zodoende een halt toegeroepen aan de onbeheersbare instroom van Afrikaanse migranten in Europa, van wie velen zonder dat te weten een bestaan als slaaf zonder verblijfsstatus tegemoet gaan. Het Afrikaanse continent verliest daarmee een belangrijk deel van haar jonge arbeidskrachten, terwijl die juist in Afrika zelf broodnodig zijn. De NAVO-lidstaten hebben in mei 2017 besloten om het NAVO-hoofdkwartier in Napels te versterken met een NATO Strategic Direction South Hub14. Dit op aanbeveling van de Amerikaanse minis- ter van Defensie Mattis, die in februari 2017 een bezoek bracht aan het NAVO- hoofdkwartier in Brussel. Dit nieuwe onderdeel van het NAVO-hoofdkwartier in Napels werd in september 2017 geopend en moet de samenhang tussen de NAVO- activiteiten in de strijd tegen terreur van IS in het Midden-Oosten en Afrika versterken. Gelet op het feit dat Nederland in 2018 een zetel in de Veiligheidsraad van de VN heeft, verdient het aanbeveling om ook in dit nieuwe NAVO-onderdeel enkele Nederlandse officieren te plaatsen om de Nederlandse informatiepositie ten aanzien van het Midden-Oosten en Afrika verder te optimaliseren.

Eindnoten

1          De auteur schreef dit artikel op persoonlijke titel. Zijn observaties, analyses en aanbevelingen zijn niet noodzakelijk identiek aan die van de NAVO, de Nederlandse regering of het ministerie van Defensie.

2          African Union – NATO Collaboration: Implications and Prospects. NATO Defence College, Rome, Italy, 2013.

3          NATO Warsaw Summit July 2016, paragraph 5: Our security is also deeply affected by the security situation in the Middle East and North Africa, which has deteriorated significantly across the whole region. Terrorism, particularly as perpetrated by the so-called Islamic State of Iraq and the Levant (ISIL)/Da’esh, has risen to an unprecedented level of intensity, reaches into all of Allied territory, and now represents an immediate and direct threat to our nations and the international community. Instability in the Middle East and North Africa also contributes to the refugee and migrant crisis. Zie: https://www.nato.int/cps/en/ natohq/official_texts_133169.htm

4          NATO Warsaw Summit 2016 paragraph 128: NATO’s cooperation with the African Union (AU) encompasses operational, logistic and capacity building support, as well as support for the operationalisation of the African Standby Force, including through exercises, and tailor-made training, in accordance with the AU’s requests to NATO. We look forward to further strengthening and expanding our political and practical partnership with the AU, so we are better able to respond together to common threats and challenges. Zie https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_ texts_133169.htm

5          Zie Paul D. Williams (2015) : How many casual- ties has AMISOM suffered? https://theglobalob- servatory.org /2015/09/amisom-african-union- somalia-peacekeeping/

6          United Nations Security Council Resolution 2320.

7          Op zaterdagmiddag 14 oktober 2017 probeerden Al Shabaab terroristen drie aanslagen te plegen in de Somalische hoofdstad Mogadishu. Een poging werd tijdig verijdeld, de andere twee helaas niet. Bij deze aanslagen kwamen meer dan 400 Somalische burgers om het leven, mede door de ongelukkige samenloop van omstandigheden, dat bij een van de aanslagen een toevallige gearriveerde brandstof-tankwagen ook tot ontploffing kwam. Door dit onvoorzien grote aantal slachtoffers heeft Al Shabaab deze verantwoordelijkheid voor deze aanslag nooit opgeeist, maar aangehouden AL Shabaab terroristen hebben verklaard dat zij deze aanslagen hebben voorbereid en uitgevoerd.

8          NATO Handbook for Logistics 2012.

9          Fifth Biannual Conference on Strategic Theory, Addis Ababa, 28-30 september 2017. Zie: https:// www.sun.ac.za/english/faculty/milscience/sigla/ sigla-events/2018/fifth-biennial-conference-on- strategic-theory

10        Amnesty International (2017): A Perfect Storm. Zie: https://www.amnesty.org/ en/documents/ eur03/6655/2017/en/

11        Zie: http://www.un.org/apps/news/story. asp?NewsID=58127#.WhVqb1WWaM8

12        Zie: https://au.int/en/pressreleases/20171118/ statement-chairperson-african-union-commission- plight-african-migrants-libya

13        De Sentinel klasse is ontwerpen door de Neder- landse scheepsbouwer Royal Damen en wordt in licentie onder meer in Amerika gebouwd.

14        The NSD-S Hub in Naples will serve to challenge the current and evolving security issues that face the Alliance and partners. These issues include, destabilization, terrorism, radicalization, migration, and environmental concerns. Zie: https:// www.nato.int/cps/en/natohq/news_146835.htm.