Rampjaren

Het wordt nooit meer vanzelf beter

De stabiliteit van een staat wordt bepaald door het groeipotentieel van diens economie, de mate van binnenlandse sociale (on-)rust respectievelijk solidariteit en de kwaliteit van het militaire vermogen. Door de aanhoudende westerse sancties, de aarzelende oprichting van de petrochemische industrie en de kostbare buitenlandse militaire hobby’s tuurt het Kremlin in economisch en financieel opzicht voortdurend in de gapende leegte van een diep ravijn en begrijpt het terdege dat de huidige status en het sombere toekomstperspectief van de economie hun schaduwen werpen op onderlinge sociale verhoudingen en militaire ondernemingen. De economie van Rusland is een bodemloze put en de hui- dige ontwikkelingen voorkomen dat het Kremlin ergens in die put een hechte bodem kan cementeren, integendeel.

Om het schip van staat in binnen- en buitenland varende te houden, moest Poetin in 2017 een greep doen in Ruslands reservefonds. Dat fonds was in de achterliggende decennia gevuld met de winsten uitde petrochemische export naar Europa en Azië, en diende vooral om eventuele tekorten op de staatsbegroting pijnloos op te vangen en onder meer ook om het merendeel van de staatspensioenen te betalen. In 2015 zat nog zo’n $700 miljard in de pot, maar door de voortdurende crisis in de petrochemische industrie was dat bedrag in 2016 zo sterk geslonken dat het staatsschip in 2017 dreigde te stranden. Poetin zag eind 2016 geen ander alternatief dan alle ministeries – inbegrepen het tot dan toe onaantastbare Ministerie van Defensie- opdracht te geven om tenminste 20% van het toegewezen budget weer in de algemene geldpot terug te storten.

Desondanks moest de Russische minister van Financiën, Anton Siluanov, bij de debatten over de staatsbegroting van 2017 in de Doema erkennen dat het reservefonds uitgeput was en tekorten op de staatsbalans niet meer uit dat fonds gecompenseerd konden worden. Siluanov bracht dat probleem als volgt onder woorden:

‘ … 2016 was the last year that we were able to spend our reserves that way, … we will no longer have these reserves … the question about consolidating the budget is and will be the number one task on our agenda … ’

Vermoedelijk blijft Poetin niet veel anders over dan ook het National Welfare Fund te gaan uitputten. Een fonds dat werd gecreëerd om Ruslands toekomstige strategische projecten te financieren, zoals grootschalige infrastructuurprojecten voor komende generaties. Wanneer dit gebeurt kunnen die generaties, net als in de Sovjetperiode, ‘genieten’ van de slechte infrastructuur en onveilige onderdoorgangen en overgangen. Geld voor verbetering zal er voorlopig niet zijn, wat ook zichtbaar is aan de toestand van de wegen.

Naast de oorlogsuitgaven drukken de aanhoudende westerse sancties onevenredig sterk op de financiële marges van het Kremlin, waar zelfs de steenrijke moguls door de CAATSA in Poetins inner circle, geconfronteerd worden met een leger rakende beurs (1).

Poetin, die verwachtte dat de Amerikaanse verkiezingsuitslag tot een aanzienlijke verzachting van door de VS opgelegde sancties zou leiden, werd daarin sterk teleurgesteld. Hij had zich ernstig vergist in  de opstelling en motieven van zijn nieuwe Amerikaanse tegenpool en werd door de CAAT onaangenaam verrast, niet met een verzachting, maar juist met een verscherping van de sancties.

De burgers in de straat zijn vanzelfsprekend de eersten die de onaangename effecten van het uitgeputte reservefonds en het aanscherpen van de Amerikaanse sancties aan den lijve ondervinden. De manier waarop zij hun onvrede hebben geuit, is uitbundig beschreven in het artikel De Aarde scheurt; de Hemel kleurt. In april 2017 werd duidelijk dat ze zich geen rad meer voor de ogen lieten draaien en niet geloof- den in het excuus dat het Westen en vooral de USA verantwoordelijk zouden zijn voor de economisch slechte tijden. Ook hadden ze blijkbaar geen boodschap meer aan de verhalen over de ontberingen die oudere generaties bereid waren te dragen tijdens de ‘Grote Patriottische Oorlog’ en dat ze dus niet moesten zeuren. De massale april-demonstraties in verschillende delen van de Russische Federatie en vooral teksten op spandoeken bevestigden dat het geduld van de bevolking op is. Die teksten vroegen om een antwoord op de vraag waarom het Kremlin enorme sommen spendeerde aan het militaire apparaat terwijl de bevolking gedwongen werd steeds verder de broekriem aan te halen. Duizenden demonstranten  werden  gearresteerd en meer dan duizend werden voorgeleid bij de rechtbank. Een opiniepeiling door het onafhankelijke onderzoeksbureau Levada Centrum gaf aan dat de populariteit van Poetin in 2017 beneden de 50% was gezakt (een percentage van 50% is nodig om bij verkiezingen een tweede ronde te vermijden). Slechts 48% van de kiezers zou op de partij van Poetin stemmen.

De binnenlandse sores probeert Poetin nog steeds door buitenlandse avonturen te verbloemen. Was dat vorig jaar nog  het Midden-Oosten en de strijd tegen het internationale jihadisme, nu lijken de Bal- kan (steun aan Slavische bloedbroeders in Servië, Bosnisch Servië (Republika Srpska), Kosovo en Montenegro) en Noord- en Oost-Afrika (Libië en Soedan) dankbare bliksemafleiders te zijn. Toch zal hij in de wielen worden gereden door de neerwaartse spiraal waarin de economie zich bevindt.

Waarom het voorlopig niet beter zal worden

Poetins uitgebreide binnen- en buitenland- se schare supporters zal zijn problemen vermoedelijk blijven bagatelliseren. Infor- matie die de weinig rooskleurige nabije toekomst van de economie schetst en schaduweffecten voor zijn imago als poli- tiek leider van een supermogendheid on- derbouwt, wordt ongetwijfeld weggezet als stemmingmakerij. Om daaraan inhoud te geven zal de trollenfabriek in Sint Pe- tersburg overuren gaan draaien. Hoe in- tensief die beïnvloeding van de binnen- en buitenlandse publieke opinie ook zal zijn, het zal de feiten die de sombere schets in- houd geven, niet kunnen wegpoetsen.

De volgende verkiezingen doemen op en Poetin zal het volk brood en spelen moeten geven om zich te kunnen verzekeren van de noodzakelijke 50+1%. Het is nog maar de vraag of hij daarin slaagt. Het re- servefonds is uitgeput, aanvulling lijkt er door de aanhoudende lage prijsstelling op de olie- en gasmarkt niet in te zitten en dus kan de Russische pensionado naar zijn geld fluiten. De vraag is hoe lang het Na- tional Welfare Fund gebruikt kan worden om het staatsschip drijvende te houden. Varen zal er nauwelijks bij zijn.

JP Morgan, Chase & Co heeft onlangs voor complotdenkers in het Kremlin nog eens uitgelegd wat ze in 2018 zouden kunnen verwachten en tot welke gevolgen dat kan leiden. Twee periodes van teruggang die Rusland als ’s werelds grootste energie-exporteur in het recente verleden heeft gekend, vormen vertrekpunten voor hun schets van de nabije toekomst. Die tijdelijke teruggang werd veroorzaakt door een daling van de energie-export. In 2017 zijn Noorwegen en vooral de VS zich nadrukkelijker gaan bemoeien met het marktmechanisme, waardoor het aanbod groter werd.

In figuur 1 is te zien dat het bnp in het derde kwartaal van 2017 een lichte krimp ging vertonen. Deze dalende tendens zette zich door de inspanningen van Noorwegen en de VS op de energiemarkt in het vierde kwartaal op een turbo-achtige wijze in negatieve zin voort. Voor het eerste half jaar van 2018 is niet te verwachten dat de bnp-krimp omgebogen kan worden. Vooral de VS zullen de markt gaan sturen. Door de sterk groeiende olie- en gaswinning – continentaal en voor de kusten van de VS – zal de markt worden geconfronteerd met een groter energie-aanbod en dientengevolge lagere prijzen. Poetin zal dus iets anders moeten verzinnen dan het obligate vijandbeeld voor de gemiddelde Rus te schetsen om enig optimisme in de harten van zijn werkende bevolking op te kunnen roepen. Onlangs heeft hij een eerste poging daartoe ondernomen. In een toespraak voor fabrieksarbeiders heeft hij hen proberen te overtuigen dat de economie van Rusland  er ’goed voor staat’. Hij beweerde dat het begrotingstekort kleiner was geworden en buitenlandse investeringen sterk waren gegroeid. Meer dollars stroomden in de schatkist. Bewust vergat hij aan te geven in hoeverre zijn gehoor zou gaan profiteren van die plotselinge economische oprisping, omdat hij wist dat er geen roebel extra in hun loonzakje te vinden zou zijn. Vermoedelijk hebben die fabrieksarbeiders dat zelf ook wel in de gaten, omdat zij met eigen ogen zien dat de productie, die hoofdzakelijk verbonden is met defensieopdrachten, niet groeit, maar krimpt.

Scheepswerven die marine-opdrachten uitvoeren, worden door het uitblijven van fondsen gedwongen om hun projecten af te bouwen en de productiecapaciteit te verminderen. De gereserveerde $ 800 miljoen voor het vliegdekschip Admiraal Kutznetsov, het veronderstelde vlaggenschip van de maritieme component, is met 50% gekort. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de kwaliteit van het schip en de snelheid van het bouwproces. Vermoedelijk zal het twee keer zo lang duren voordat het schip operationeel gesteld kan worden en is het nog maar de vraag of het kan concurreren met een Chinese en India- se tegenhanger. Het is wel zeker dat het schip niet de gewenste kwaliteitshoeksteen van een Carrier Strike Group (CSG) zal zijn voor blue of open-water operaties, zonder afhankelijk te zijn van landbased operationele faciliteiten en infrastructuur (2).

Behalve de maritieme component zullen ook de land- en luchtcomponent de dupe worden van de slechte financiële toestand. De moderniseringsplannen voor de luchtcomponent – de MIG-29 SMT en de MIG- 35 Fulcrum F – zijn op een laag pitje gezet. Naast deze aanvals- en verdedigingsvliegtuigen is het nog de vraag of een nieuwe strategische bommenwerper, de verbeterde M2 versie van de Tu-160 Blackjack, kan worden ontwikkeld. Door de budgetkrimp bezit de luchtcomponent weliswaar vliegtuigen met een grote gevechtswaarde, maar de gebruikswaarde wordt aangetast door het gebrek aan onderhoud, reservedelen etc. Het financieel onhaalbare voornemen om voor de landmacht 2300 Armata T-14 tanks, die per stuk een miljard roebel kosten, aan te schaffen, is ook op een laag pitje gezet. Tot nu toe zijn er slechts 75 tanks in de bewapening opgenomen en verdere productie is voorlopig stopgezet. Het beeld van de teruglopende industriële productie wordt in in het volgende schema duidelijk.

(Her-)verkiezingsprobleem?

De verwachting dat herverkiezing van Poetin een simpele exercitie zal zijn, wordt alleen door zijn trouwe volgelingen gedeeld. Gezien de slechte economische vooruitzichten en de effecten voor burger en vaderland, is het de vraag hoe Poetin en zijn trollenfabriek denken de realiteit te kunnen spinnen. Hij zal de publieke opinie in Rusland onvoorwaardelijk aan zijn kant moeten krijgen, anders kan hij het wel schudden. Politieke tegenstanders zullen ongetwijfeld data uit bovenstaande schema’s gebruiken om het lopende beleid van Poetin onderuit te halen en te onderstrepen dat in een volgende ambtstermijn ervoor de doorsnee Rus geen verbetering te bespeuren zal zijn.

De enige manier om verlichting te krijgen in de wurgende financiële ellende is het terugschroeven van de westerse sancties. Het Westen zal voor die toezegging een hoge prijs vragen, waarbij terugtrekking van Russische troepen uit Oost-Oekraïne als basisvoorwaarde geldt. De status quo van de Krim is een gevoelige aangelegenheid voor de Russen. Teruggave van het schiereiland zal als een nationale verne- dering worden geïnterpreteerd. Dus, als tegemoetkoming zou een speciale status voor het schiereiland kunnen worden bedongen. Het is maar de vraag of Poetin het hoofd zal buigen.

Dat beseffende, moet Poetin zijn tegenstanders ‘kalt stellen’ en zal hij met alle staatsmiddelen die hem nog ter beschikking staan de aanval openen op tegenstanders, zoals Alexei Navalny – Ruslands voornaamste oppositieleider – is overkomen. Hij kan door een veroordeling voor corruptie niet aan de verkiezingen deelnemen. Zesenveertig andere sollicitanten voor het ambt zijn door administratief- technische oorzaken ’verhinderd’ (3).

Eindnoten

1. In 2014 voerde het Westen de Magnitsky Act door, een lijst met specifieke Dat sanctiepakket werd aangescherpt nadat Rusland de Krim was binnengevallen en vervolgens had geannexeerd. In 2017 ging het Amerikaanse Congres nog een stap verder. Onder druk van de republikeinse meerder- heid in de Senaat en de Amerikaanse speciale afgevaardigde voor de Oekraïne, Vogler, nam de Senaat op 15 juni de Countering America’s Adver- saries Through Sanctions Act (CAAT) aan. Door de CAAT kon de regering-Trump inzicht krijgen in investeringen door Russische financiers in de VS en kreeg ze een wettelijk breekijzer in handen om witwassen te stoppen. De Senaat verordonneerde dat het Ministerie van Financiën binnen 180 dagen een overzicht gereed moest hebben van die investeringen. Begin 2018 bedroeg de voorlopige geldsom die op illegale wijze was vergaard, op die lijst ruim een triljard dollar. Veel van dat geld was door Poetins inner circle op illegale wijze naar de VS doorgesluisd en kon nu bevroren kon worden.

2. Naast de Kuznetsov vormen een slagschip van de Kirov klasse en vijf onderzeeboten van de Kirov klasse de ruggengraat van de maritieme compo- nent. Mits inzetbaar en gevechtsgereed vormen zij de hoeksteen van een sterke Russische maritieme component.
3. Om zich op persoonlijke titel kandidaat te stellen bij het ’Centrale Verkiezings Comité’ moeten 300.000 handtekeningen worden overlegd. Wanneer een kandidaat door een bestaande politieke partij wordt voorgedragen, hoeft hij ’slechts’ 100.000 handtekeningen te overhandigen.