Prikken en prikkels: Nieuws

Onder ‘nieuws’ verstaan we actuele informatie, met daarbij stilzwijgend de toevoeging dat er sprake moet zijn van een zeker algemeen mondiaal, nationaal of lokaal belang. In samenhang met het begrip ‘nieuws’ zijn in onze taal tal van verwante begrippen en zegswijzen in omloop. Zo kennen we bijvoorbeeld ook streeknieuws, oud nieuws of niets nieuws onder de zon. Hier komen nog regelmatig aanvullingen op, zoals tijdens de Golfoorlog toen dankzij de Amerikaanse nieuwszender CNN de term breaking news in zwang raakte. Daaronder werd verstaan een zojuist gebeurd feit dat zo belangrijk was dat ‘inbreken’ in lopende programma’s gerechtvaardigd was. Ging tot nog niet zo lang geleden de meerderheid van de nieuwsconsumenten ervan uit dat nieuws op feiten berustte, sinds een aantal jaren is dat beeld aan het kantelen. Sinds de laatste Amerikaanse presidentscampagne heeft het begrip fake news,oftewel nepnieuws, zijn intrede gedaan.

Maar wat is nu eigenlijk nepnieuws en is dit wel een nieuw verschijnsel? Nepnieuws is desinformatie die bewust wordt verspreid om een bepaald doel te bereiken. Dat kan een financieel doel zijn, zoals een poging om de beurskoersen te beïnvloeden, maar er kan ook een politiek doel worden gediend, zoals een poging om verkiezingsuitslagen te manipuleren. Ook wordt de kreet fake newswel gebruikt om berichten die iemand onwelgevallig zijn mee af te doen. Een ontkenning van de feiten dus eigenlijk.

Lijkt nepnieuws een verschijnsel van de laatste tijd te zijn, niets is minder waar. Julius Caesar liet zijn scribenten al uitsluitend die teksten optekenen die hem welgevallig waren en waarin zijn successen werden aangedikt. Hooggeplaatsten in de militaire hiërarchie, die weleens een bedreiging voor zijn positie konden worden, kwamen er vaak bekaaid vanaf, terwijl lagere legeraanvoerders zich als ware helden ontpopten, aldus de Commentarii de Bello Gallico. In latere jaren nam de verspreiding van nepnieuws, ook wel als psychologische oorlogvoering aangeduid, een grote vlucht. Radiozenders, strooibiljetten, legale en illegale kranten deden tijdens de Eerste Wereldoorlog hun intrede. Twintigste-eeuws nepnieuws werd op grote schaal verspreid door de Pravda, de partijkrant in de Sovjet-Unie, waarvan de burgers zeiden: Als het nieuws is, zit er geen waarheid in en als het waarheid is, dan is het het geen nieuws. Ronduit hilarisch was tijdens de Tweede Golfoorlog het optreden van de Iraakse minister van Informatie Mohammed al-Sahaf, die tijdens de Tweede Golfoorlog melding maakte van het voorspoedige verloop van de oorlog voor Saddam Hoessein, terwijl op de achtergrond te zien was hoe Amerikaanse tanks Bagdad binnenrolden. Overigens bleek de aanleiding voor de Amerikaanse inval al evenzeer te berusten op nepnieuws, getuige de presentatie van Colin Powell als Amerikaans secretary of state voor de VN in 2003 over de aanwezigheid van massavernietigingswapens in Irak.

Een verschijnsel, nauw gelieerd aan nepnieuws, is de opkomst van zogeheten spin doctors: functionarissen die het beleid van hun ambtelijke of politieke opdrachtgever in een zo gunstig mogelijk daglicht proberen te stellen en daarbij soms zelfs zover gaan dat ze hun eigen waarheid lijken te creëren. Zo gebruikte de woordvoerster van het Witte Huis de kreet alternative facts. ‘Ergens een draai aan geven’ wordt dat in goed Nederlands genoemd. Tijdens de Nederlandse verkiezingscampagne van 2007 kreeg een van de kandidaten zelfs het imago van ‘draaikont’ aangemeten, wat een grote bijdrage leverde aan de verkiezingscampagne van de tegenpartij. In ons land schopte de voorlichter annex spin doctor die hiervoor verantwoordelijk was het zelfs tot staatssecretaris van Defensie in het kabinet Balkenende IV.

Toch kunnen we stellen dat, vergeleken met de eerdergenoemde buitenlandse voorbeelden, het met het verspreiden van nepnieuws en het optreden van spin doctors in Nederland nogal meevalt. Mogelijk houdt dat verband met de aan de Duitse dichter Heinrich Heine toegeschreven quote dat als de wereld zou dreigen te vergaan hij naar Nederland zou vertrekken, omdat alles daar vijftig jaar later gebeurt. Een veel gebruikt maar niet onomstreden citaat, want het schijnt nergens genoteerd te zijn. Maar ook al is het tempo waarin het nieuws zich in Nederland manifesteert toch aanmerkelijk toegenomen sinds de 19^eeeuw, er lijkt toch een zekere kern van waarheid in het citaat te zitten. Dat zit als volgt. Er is van alles aan de hand op het wereldtoneel en goed nieuws is schaars, maar de Nederlandse natie floreert, zeker op economisch gebied, weer als vanouds. Ook de defensiebegroting plukt hier de vruchten van en voor het eerst in lange tijd valt er weer een substantiële plus te noteren om eerst en vooral de hoogste noden aan te pakken. Voor de naaste toekomst staat er een herijking in het vooruitzicht, al is nog niet helder wat dat voor de krijgsmachtdelen praktisch gaat inhouden. Is dit een gebrek aan visie, of is de strijd nog niet gestreden? Meer vliegtuigen, meer schepen, terug naar de tanks of investeren in IT en cyber? Zeker is wel dat de berichtgeving hierover, met of zonder de nodige spin, geen gelijke tred houdt met de ontwikkelingen. Zelfs in de eigen defensiemedia, toch bedoeld om het personeel te informeren, wordt er niet over gerept. De digitale Defensiekrant heeft het in augustus over de zomertijd in het Nationaal Militair Museum, de defensieboot als blikvanger bij de Canal Paradeen het zogenaamde REP’en (REP staat voor re-employment), waarbij defensiemedewerkers een kijkje nemen in de keuken van een ander bedrijf. Ook schijnt yoga, met een ltz 1 als coördinator bij het Yoga Netwerk Defensie, een opmars door te maken. ‘Dagelijks een uurtje helpt je hoofd leegmaken’, is de conclusie.

Het lijkt allemaal wat triviaal, of moeten we afsluitend concluderen: het nieuws in Nederland komt niet wat later, maar geen nieuws is gewoon goed nieuws? Ons hoofd is er in ieder geval zonder yoga al op leeggelopen.

Redactie