De warme relatie tussen een Zuid- en een Oost-Slavische etniciteit
Tussen ongeveer 300 en 700 n. Chr. raakten de Slavisch sprekende stammen en clans op drift en braken vanuit hun Wieg1 in diverse windrichtingen uit. Bepaalde historici2 veronderstellen dat omstreeks 500, na een culturele ontwikkeling van millennia, in die Wieg drie Slavische etniciteiten het levenslicht zagen: de West-Slaven, de Zuid-Slaven en de Oost-Slaven. Iedere ‘geografische’ etniciteit blijkt uit een andere kern-etniciteit, met een eigen taal, cultuur, normen en waarden, te zijn voortgekomen. Daarom onderscheiden die drie etniciteiten zich van elkaar door taal, fysieke bouw, karakter, temperament en cultuur3. Zo beschouwd lijkt het of de Slavische verbondenheid is gebaseerd op een kwetsbare culturele emotie, versterkt door het, in mindere of meerdere mate gemeenschappelijke, orthodox-katholicisme.
Die twee aspecten zijn vermoedelijk de belangrijkste Russische drijfveren geweest om de belangen van Servië en Bosnisch Servië in internationale fora te verdedigen. Bosnië en Kosovo zijn daarvan duidelijke voorbeelden. Anderzijds voelt het Servische volk zich gevleid door de bescherming van Rusland en kijkt het op naar het veronderstelde militair krachtige en politiek machtige broederland. Servië is daardoor ongetwijfeld gevoelig voor de charmes van het Kremlin en staat het toe dat Poetin kan gaan werken aan een Russische uitvalsbasis. Er bestaat bij een groot deel van de bevolking geen weerstand tegen een zichtbaar en herkenbaar Russisch ‘aanspreekpunt’.
Voortbordurend op de Pan-Slavische gedachte die in beide landen sterk leeft, is het bijna vanzelfsprekend dat Aleksandre Vucic, de huidige president van Servië, een paar maanden vóór de start van ZAPAD 2017 een bezoek aan Moskou bracht en in een verklaring uitsprak verheugd te zijn dat Moskou bereid is om de gevechtskracht van de Servische krijgsmacht op te voeren door de levering van tanks, gevechtsvoertuigen, helikopters en vliegtuigen. In ruil daarvoor liet Rusland weten dat het graag een diplomatieke status wilde hebben voor het Russische personeel bij het Disaster Relief Center nabij het vliegveld van Nis,de tweede stad van Servië4.
Gemaskeerde acties om de reactie van de NAVO te meten
Potentiële brandhaarden in Kosovo, Montenegro en Servië bieden Poetin opties genoeg om de bloeddruk van westerse politici hoog te laten oplopen. In januari heeft hij vermoedelijk een indruk gekregen van een eventuele westerse reactie op een Russische provocatie vanuit Servië. Een Servische trein wilde naar Pristina, de hoofdstad van Kosovo, rijden om bijna te eindigen in een confrontatie tussen in Kosovo gestationeerde NAVO-troepen en Russische militante proxy’s. Er werd in de diplomatieke kanalen een aardig robbertje gevochten en het resultaat was dat beide opponenten zich staande lieten uittellen. Het Westen gaf zichzelf een schouderklopje, omdat ze dachten erin te zijn geslaagd de lont, voor het binnengaan in het kruitvat, te doven. Het politieke collectief in Brussel meende door standvastig optreden een agressieve confrontatie met Ruslands bondgenoot Servië op het nippertje te hebben voorkomen. Andere opties, zo lijkt het tenminste, waren niet in beschouwing genomen. Waarom heeft men zich niet afgevraagd of die trein geen Russisch proefballonnetje van Moskou was, om duidelijk te maken dat het zijn greep op Belgrado heeft versterkt. Servië gaat voor politici in Brussel een voortdurende migraine betekenen en die stekende hoofdpijn zou de oorzaak kunnen zijn dat haarscheuren uitgroeien tot diepe ravijnen. Etnische geschillen op Servisch territorium kunnen snel en simpel overslaan naar nieuwe NAVO-lidstaten. Bulgarije bijvoorbeeld, is economisch voor een belangrijk deel afhankelijk van de goodwill van Rusland5 en heeft, in de zoektocht naar verdere Russische steun, in de Hongaarse premier Viktor Orbán een luisterend oor gevonden. Roemenië is net als Bulgarije van mening dat een verlichting of opheffing van de westerse sancties in economisch opzicht aantrekkelijk zal zijn voor het eigen land. Vermoedelijk hebben ze gelijk, maar denkend aan het nationaal belang, gaan ze vlot voorbij aan het doel dat moet worden bereikt: uitvoering van het MINSK II akkoord.
In juli van dit jaar drong de Servische minister van Buitenlandse Zaken, Ivica Dacic, er bij zijn regering op aan om op de Russische wens inzake het Disaster Relief Centre op een positieve manier te reageren. Blijkbaar was de minister vergeten dat het inwilligen van het Russische verzoek zou betekenen dat het Kremlin Russische militaire ogen en oren, vermomd als diplomaten, op NAVO-grondgebied zou kunnen ontplooien.
De Russische functionarissen zouden ongetwijfeld vervangen worden door militairen. Een groot deel van het Servische electoraat zou mogelijk achter een dergelijke beslissing staan en blijkbaar niet beseffen dat een NAVO- of EU-lidmaatschap daardoor onder druk komt te staan. Een diplomatieke onschendbaarheid geeft Russische ‘diplomaten’ ampele mogelijkheden om vanuit Nis een uitgebreid spionagenetwerk op te bouwen en over het hek met buurlanden te communiceren.Ook zonder diplomatieke status zijn de Russen al maanden bezig om daaraan inhoud te geven. Het vliegveld van Nis wordt sinds begin 2016 gebruikt als eerste tussenstop van vluchten met wapens en munitie bestemd voor Jemen naar de tweede stop in Jeddah te sturen.
Maar het aanhalen van de broederbanden gaat verder dan Nis. Servische militairen en militaire eenheden blijken al een tijd deel te nemen aan Russische oefeningen op Russisch grondgebied. In 2016 stond de teller op zeventig keer. Vaak was ‘het verbeteren van de interoperabiliteit tussen RF, Belarus en Servische gevechtskracht’ een van de oefendoelen6. Voor de start van ZAPAD 2017 participeerden eenheden van het Servische 37e Gemechaniseerde Bataljon in de tactische oefening Tskin Biatlon, die was bedacht en geleid door het Russische Militaire District West, op het vlak bij Moskou gesitueerde militaire oefenterrein Alabino. Daarnaast deed een Servische tankbemanning mee aan een wedstrijd voor tankeenheden, waarbij het een derde plaats behaalde. Naast het meedoen aan oefeningen hebben Servische vrijwilligers zich aangemeld voor de gevechten in het Midden-Oosten en de Donbas 7.
Die militair georiënteerde activiteiten met Russische eenheden werpen vanzelfsprekend een schaduw op de betrouwbaarheid van Servische autoriteiten en militaire componenten. De sussende verklaring van de Servische minister van Defensie Zoran Djordjevic, na een ontmoeting met de Russische attaché Andrei Kindyakov: ‘the goal of this exercise was to enhance the interoperability of two armies and improvement of the level of training for performing dedicated tasks’ kan het groeiende wantrouwen zeker niet wegnemen. Die minister was vergeten dat Servische eenheden interoperabel moeten worden met strijdkrachten van NAVO- lidstaten en niet met Russische militaire eenheden.
Klaar om te springen?
Uit de bovenstaande tekst blijkt dat Moskou actief is om zijn tijdelijke en lokale aanwezigheid op een deel van de Balkan een permanent karakter te geven. Naast het propageren van het vechten in de Donbas, probeert Moskou Servische ambities om lid van de NAVO en EU te worden te ontmoedigen. Bovendien moedigt Moskou de Bosnisch-Servische regering in Banja Luka aan zich af te scheiden van Bosnië-Herzegovina en de federalistische republiek te laten imploderen. Moskou stimuleert ook het zenden van Servische agenten naar Kosovo om bestaande haarscheuren te doen verdiepen. Tenslotte, de buurlanden van Servië zullen niet staan te juichen dat de gevechtskracht van Servië opgewaardeerd wordt met Russisch materieel. Het is duidelijk dat de veronderstelde Slavische bloedrelatie met Moskou Belgrado op dit moment geen windeieren legt.
Eindnoten
1 Een gebied dat het grootste deel van Polen, Slowakije en een deel van Tsjechië en Oekraïne bestrijkt.
2 De Gothische Historicus, Jordanes (6de eeuw).
3 Veel experts beschouwen die Slavische etniciteiten als de meest ‘pure’ Indo-Europeanen, omdat zij zich in de Wieg niet of nauwelijks vermengden met andere stammen en volken.
4 Door een aantal periodieken omschreven als een spionagecentrum.
5 Bulgarije is afhankelijk van de levering van Russische nucleaire elementen voor zijn kerncentrale en heeft, onder druk van Rusland, reeds zijn medewerking aan het installeren van een NAVO-hoofdkwartier in Constanta opgezegd.
6 In november 2016 participeerden Servische Special Forces in de oefening Slavic Brotherhood.
7 Gesteund door fake-nieuws, verspreid door RT en Sputnik, worden Servische vrijwilligers opgeroepen aan de ‘bevrijdingsoorlog’ in de Donbas deel te nemen. Vrijwilligers worden gesteund door een bemiddelende NGO: Kosovski Front dat de reis van Servië naar Oekraïne en de administratieve ondersteuning van het project faciliteert.
