Strategische simulatie van het duivelse dilemma voor de NAVO

Dit heeft de NAVO in verschillende topontmoetingen van regeringsleiders doen besluiten om het aantal NAVO-hoofd- kwartieren uit te breiden, ook in voormalige Warschaupact staten. Zo zijn er nieuwe NAVO-hoofdkwartieren geopend in Talinn in Estland en Craiova in Roemenië, maar zijn ook bestaande NAVO-hoofdkwartieren uitgebreid, zoals in Duitsland, Polen en in de Verenigde Staten van Amerika (VS). Bij deze hoofdkwartieren dienen zich met enige regelmaat dilemma’s aan, waarbij alleen maar gekozen kan worden uit ongunstige alternatieven. Dit zijn de zogenaamde duivelse dilemma’s. De kunst is daar bij om het minst ongunstige alternatief te kiezen. Voor het maken van een verantwoorde keuze is het noodzakelijk de reactie van de tegenstander te simuleren en de daaropvolgende tegenactie van NAVO-zijde.

In figuur 1 zijn de opeenvolgende stappen in een dergelijke strategische simulatie schematisch weergegeven.

Uit figuur 1 blijkt dat de acties van eigen eenheden worden opgevolgd door reacties van civiele actoren, zoals bijvoorbeeld van vertegenwoordigers van de Verenigde Naties (VN), deEuropese Unie (EU) of de Afrikaanse Unie (AU), voordat de reactie van de tegenstander wordt verwoord.Na deze reacties worden de eigeneenheden uitgedaagd om tegenacties te formuleren. Naar behoefte kan deze opeenvolging van acties, reacties en tegenacties worden herhaald, met verschillende scenario’s of operaties. De praktijk leert dat een ronde van acties, reacties en tegenacties ongeveer een uur in beslag neemt als deze worden ingeleid met een algemene beschrijving van het scenario en worden afgerond met conclusies en aanbevelingen. De opstelling van de spelers in een dergelijke strategische simulatie is weergegeven in figuur 2.

Uit figuur 2 blijkt dat naast woordvoerders voor eigen eenheden, civiele actoren en tegenstanders ook vertegenwoordigers van landen waar de operaties plaatsvinden hebben eigen eenheden, civiele actoren en tegenstanders elk een eigen scribent, die tijdens de reflecties observaties en geïdentificeerde lessen meedeelt aan de groep. Het geheel vindt plaats onder leiding van een scheidsrechter, die met name let op de maximale tijd die elke spreker mag benutten, in de praktijk vaak slechts maximaal vijf minuten achtereen. Vertegenwoordigers van de commandogroep kunnen rechtstreeks verzoeken richten tot de scheidsrechter, net als de adviseurs en waarnemers, die naast of achter de scheidsrechter plaatsnemen. Op zijn beurt wordt deze scheidsrechter bijgestaan door een scribent, die de afsluitende observa- ties, conclusies en aanbevelingen meedeelt. De criteria voor beoordelingen van scenario’s en operaties worden vaak vanaf het politieke niveau van de NAVO in Brussel bepaald op strategisch niveau. In dit ar- tikel worden drie voorbeelden beschreven van strategische simulaties[3] van dergelijke duivelse dilemma’s.

Voorbeeld 1: Moet de Russische federatie worden bestreden met NAVO afschrikking in de Zwarte Zee? 

NAVO-activiteiten in de Zwarte Zee namen in 2018 met dertig procent toe ten opzichte van 2017. Varende eenheden van bestaande NAVO-eskaders brachten in afwisselende periodes in totaal 113 dagen in de Zwarte Zee door. Door de conventie van Montreux van 1936 is een aangesloten periode van 21 dagen in de Zwarte Zee de maximale verblijfsduur van een oorlogsschip van een niet-Zwarte Zee-staat[4]. Op 25 november 2018 namen de spanningen tussen de Russische Federatie en de NAVO nog verder toe, toen de Russische marine drie schepen van de Oekraïense marine beschoten en vervolgens 24 bemanningsleden van deze drie schepen gevangen namen en overbrachten naar gevangenissen in Moskou. In de dagen daarna vroeg een Oekraïense delegatie onder leiding van president Porosjenko een gesprek aan met de Secretaris-Generaal van de NAVO in Brussel om de NAVO om steun voor Oekraïne uit te vragen. In de daaropvolgende weken heeft het stra- tegisch militair hoofdkwartier van de NAVO inMons (België) een viertal fictieve strategische scenario’s gesimuleerd om een gefundeerde keuze te maken uit verschillende opties tot afschrikking in vergelijkbare gevallen, elk met hun eigen risico’s voor escalatie van het conflict met deRussische Federatie. Van deze vier scenario’s wordt hieronder het fictieve scenario van de Russiche opstand in Litouwen beschreven (Box 1).

Uit de strategische simulatie van dit dilemma bleek al spoedig dat aan tenminste twee NAVO-reacties de nodige nadelen kleefden. De NAVO-reactie om met militaire middelen in te grijpen in het transport van Russisch materieel enRussische militairen door Litouwen naar Kaliningrad bleek een groot risico van escalatie van het conflict op te leveren. Aan de NAVO-reactie van ingrijpen in de demonstraties in Litouwen bleek het nadeel verbonden van het maken van onnodig veel burgerslachtoffers, aangezien de niet-dodelijke NAVO-middelen niet goed zijn ontwikkeld en de doelgroep voornamelijk uit Russische burgers bestaat (geen Russische militairen). Daarom werd voor een derde optie gekozen: niets doen en de Litouwse regering adviseren om eerst officieel in Moskou protest aan te tekenen tegen de overschrijding van de conventies aangaande het transport per trein van Russisch materieel en militair personeel door Litouwen.

Voorbeeld 2: Is er een militaire oplossing voor terrorisme in Afrika?

Volgens een rapport van de VN uit 2017 waren er op het Afrikaanse continent in de periode 2011-2015 ruim 30.000 doden te betreuren tengevolge van terrorisme. Meer recent lijkt de situatie in Libië in Noord-Afrika verder te escaleren, met mogelijk nog meer dodelijke slachtoffers tot gevolg. Internationaal opererende takken van de terroristische organisatie Islamitische Staat (IS) zijn verantwoordelijk voor aanslagen met veel dodelijke slachtoffers, ook in Libië. Meer naar het Zuidwesten van Afrika worden aanslagen gepleegd door de terroristische groepering Boko Haram, die ook banden blijkt te hebben met IS. Beide terroristische groeperingen worden in verband gebracht met mensensmokkel, waarvan de revenuen ten goede komen aan het financieren van hun terroristische activiteiten. Evenals de Russische Federatie heeft de NAVO dergelijke internationaal opererende terroristische groeperingen tot tegenstanders (van de NAVO) verklaard. Uit een recente strategische simulatievan een mogelijke NAVO-interventie in Afrika om deze terroristische groeperingen te bestrijden werden onder andere de volgende observaties verzameld (zie box 2).

Uit deze simulatie bleek ondermeer dat de afstanden op het Afrikaanse continent dermate groot zijn, dat het succes van militaire operaties volledig afhankelijk is van de kwaliteit van de logistieke lijnen. Deze afhankelijkheid noopt al vanaf het begin van eventuele militaire operaties tot omvangrijke transporten over zee en door de lucht en tot samenwerking met de Afrikaanse stand-by troepenmacht, die door geheel Afrika logistieke depots heeft aangelegd, met name met omvangrijke financiële steun van landen zoals China en Turkije. Deze Afrikaanse stand-by troepenmacht wordt geleid vanuit het hoofdkwartier van de AU, zodat samenwerking, ook op politiek en diplomatiek niveau tussen de NAVO en de AU nadrukkelijk geboden is. Verder bleek uit deze strategische simulatie dat de Russische Federatie de Libische generaal Khalifa Haftar steunt en zodoende een mogelijke tegenstander kan worden van een dergelijke NAVO-interventie in Libië, vooral als deze generaal de terroristische organisatie IS verbonden zou blijken te zijn. Hiervoor zijn tot op heden echter geen aanwijzingen gevonden. Tot slot bleek uit deze strategische simulatie van een NAVO-interventie in delen van Afrika dat het aantal dodelijke slachtoffers door terrorisme in Afrika in absolute zin weliswaar dramatisch groot is, maar relatief gezien bijvoorbeeld veel minder groot is dan het aantal dodelijke slachtoffers tengevolge van vuurwapengeweld in de VS (zie foto 1).

Daar zijn jaarlijks meer dan 30.000 doden te betreuren door vuurwapengeweld, terwijl in heel Afrika hetzelfde aantal doden door terrorisme te betreuren is in een periode van vijf jaar. Bovendien telt het Afrikaanse continent  1,2 miljard inwoners, en de VS daarentegen ‘slechts’ ruim 300 miljoen. Het risico om door terrorisme in Afrika om het leven te komen is dus bijna twintig keer kleiner dan het risico om door vuurwapengeweld in de VS om het leven te komen. Zou deze gepercipieerde onveiligheid een reden zijn voor migratie, dan zouden Amerikanen dus naar Afrika moeten migreren. Zou deze onveiligheid worden aangevoerd als argument voor een interventie, dan ligt een NAVO-interventie in de VS voor de hand. Met de wetenschap dat van de ruim 30.000 jaarlijkse doden door vuurwapengeweld in de VS al bijna 20.000 doden te betreuren zijn door zelfdoding met een vuurwapen, is daar een interventie in de geestelijke gezondheidszorg geboden. Het is geen dilemma dat de NAVO niet is toegerust voor een dergelijke interventie. 

Voorbeeld 3: Kan een economisch conflict in het hoge noorden worden opgelost met militaire middelen? 

In 2018 organiseerde de NAVO een oefening in het hoge noorden van Europa, waarbij onder andere de exploitatie van enorme olievoorraden in dat hoge noorden inzet was van het fictieve conflict met de Russische Federatie. Deze olievoorraden zijn jaren geleden reeds in kaart gebracht, maar waren minder interessant voor de wereldmarkt door de hoge kosten van exploitatie in gebieden met veel sneeuw, ijs en extreem lage temperaturen. Door de klimaatverandering is er minder sneeuw en ijs en zijn de vaarwegen in het hoge noorden beter begaanbaar, zodat de kosten voor exploitatie afnemen. In het fictieve conflict in 2018 werden deze voorraden met militair machtsvertoon door de Russische Federatie in beslag genomen, waarbij zelfs Noors grondgebied werd binnen gevallen. Deze agressie van de Russische federatie deed de NAVO besluiten tot het inroepen van de collectieve verdediging van Noorwegen door alle andere NAVO- lidstaten, het zogenaamde artikel 5 van het NAVO-verdrag (zie box3).

Bij de oefening met circa 30.000 NAVO-militairen in het hoge noorden, die in het najaar van 2018 plaats vond op basis van een vergelijkbaar scenario, bleek de Russische Federatie zich niet onbetuigd te laten. Voorafgaand aan deze NAVO-oefening hield de Russische Federatie in het oosten van Rusland  rond het Baikalmeer een militaire oefening met circa 300.000 militairen, onder wie ruim vijfduizend Chinese militairen. Tevens verstoorde de Russische krijgs- macht via elektronische oorlogvoering de navigatie met het Amerikaanse Global Postioning System (GPS) in Noorwegen, waardoor zelfs de navigatie van de burgerluchtvaart in Noorwegen ernstig werd bemoeilijkt. Tot slot gebruikte de Russische Federatie het zinken van een Noors fregat, de Helge Ingstadt (zie foto 2), die aan het eind van de oefening in aanvaring kwam met een gigantische olietanker die juist een Noorse olieterminal verliet, als gelegenheid om de NAVO verder te ridiculiseren.

Zo maakte de Russiche televisiezender Sputnik een item van dit tragisch ongeval, waarin de aftiteling vermeldt dat de NAVO haar eigen oorlogsschepen zelf wel tot zinken brengt. Heel cynisch eindigt dit item met een dankwoord aan Noorwegen, voor de moed om geheel zichzelf te zijn. Dit alles als een zoveelste poging om de Russische bevolking tegen de NAVO op te zetten.

Conclusies 

Op basis van de hiervoor beschreven sce- nario’s kan worden geconcludeerd dat het maken van keuzes bij duivelse dilemma’s altijd bijzonder pijnlijk is. Er is bij deze keuze geen optie die niet met bloedvergieten en verlies van mensenlevens gepaard gaat. Niets doen is vaak ook een optie, maar ook die optie gaat vaak gepaard met verlies van mensenlevens, zoals de genoci- de in Rwanda in 1994 wel liet zien. Tevens kan worden geconcludeerd op basis van de beschreven scenario’s dat de afschrikkende werking, die van een interventie uitgaat, door de tegenstander wordt uitgelegd als agressie, niet als defensie of noodzakelijke bescherming. Dit noopt in alle beschreven scenario’s tot zorgvuldige berichtgeving door de NAVO, bijvoorkeur reeds voordat daadwerkelijke militaire operaties een aanvang nemen. In deze berichtgeving moet niets blijken van de details van de militaire opties en operaties die op handen zijn, aangezien daarmee het verrassingseffect wordt weggegeven[6]. Wel moet deze berichtgeving de steun van de internationale gemeenschap versterken voor militaire interventies, die anders als nodeloze agressie en imperialisme kunnen worden bestempeld, niet alleen van buiten de NAVO, maar ook door de bevolking in NAVO-landen. Dat gevaar bestaat bij duivelse dilemma’s altijd. Immers, aan elke keuze bij een duivels dilemma zijn dramatische nadelen verbonden. De kunst blijft echter om de nadelen van de gekozen optie goed af te wegen tegen de nadelen van de niet gekozen opties.

Conclusie over strategische simulaties 

Zoals uit voorgaande scenario’s kan worden geconcludeerd, kunnen strategische simulaties helpen om deze nadelen in beeld te brengen en tegen elkaar af te wegen. Verder blijkt dat bij het uitvoeren van dergelijke simulaties de deelnemers zich heel goed in de scenario’s moeten inlezen, willen zij een geloofwaardige bij- drage kunnen leveren aan de simulatie. Deze simulaties kennen vaak veel deelnemers, hetgeen noopt tot korte en bondige bijdragen van alle partijen. Het aantal toeschouwers overstijgt vaak het aantal deelnemers met een actieve rol, zodat  het leereffect niet alleen beperkt blijft tot de deelnemers zelf. Ook wordt de simulatie vaak uitgezonden met beeld en geluid naar eenheden die ook bij het scenario betrok- ken zijn, maar niet bij de simulatie zelf aanwezig kunnen zijn, hetgeen het leereffect nog verder vergroot. Ook een nauwkeurige verslaglegging van al hetgeen is gezegd helpt bij het verzamelen van observaties en aanbevelingen. Last but not least versterkt een strategische simulatie de gemeenschapszin, omdat alle actoren en acties in een scenario benoemd, bevraagd en verantwoord moeten worden. Dit draagt zeker bij aan de saamhorigheid binnen de NAVO, die ook na zeventig jaar en nu tussen bijna dertig landen mag worden gevierd als een gezegend en verdienstelijk bondgenoot- schap voor vrede en veiligheid in de wereld.

Eindnoten

1. Kltzsd Marten Meijer is als maritiem planner werkzaam bij het NAVO-hoofdkwartier in Napels, Italië. Hij schreef dit artikel op persoonlijke titel; het artikel geeft dus niet noodzakelijk het beleid van de NAVO of de Nederlandse regering weer. Hij nam deel aan strategische simulaties van de strijd tegen IS  en strategische simulaties van uiteenlopende NAVO-scenario’s en-operaties.

2. De Russiche Federatie feliciteerde de NAVO de deze dag op sociale media met de wens dat NAVO minder angstig zou reageren en meer innerlijke vrede zou mogen gaan ervaren.

3. De NAVO alomvattende planningsdoctrine beschrijft dit als ‘wargaming’. Dit kan op operationeel niveau plaatsvinden, waarbij ‘courses of action’ worden verbeterd, maar ook op strategisch niveau, waarbij scenario’s en ‘settings’ worden verbeterd vooraf gaand aan een uiteindelijke keuze van een scenario of setting.

4. Ook stelt de Montreux Conventie van 1936 grenzen aan de tonnage en gevechtskracht van oorlogsschepen in de Zwarte Zee als die niet toebehoren aan een Zwarte Zee-staat. De VS erkennen deze conventie echter niet en overschrijden vrijwel continu de grenzen van de Montreux Conventie, hetgeen leidt tot voortdurende kritiek uit Moskou.

5. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/elf-doden-bij-aanslag-op-synagoge-pittsburgh-schutter-riep-alle-joden-moeten-dood~b565ec41/

6. Vlak na zijn aantreden in januari 2017 heeft de Amerikaanse president Trump al gewezen op de noodzaak tot geheimhouding van militaire operaties, die tot dan toe door vooral door democratische nieuwszenders in de VS werden onthuld en bekritiseerd, maar daarmee ook deels van hun kracht werden ontdaan wegens het verlies van het verrassingseffect.