Vrede en veiligheid in Mali en de kerstgedachte

Beeldvorming over veiligheid in Mali
De beeldvorming over de algehele situatie in Mali wordt internationaal vooral bepaald door wat de pers over het voetlicht brengt. Uit onderzoek is gebleken dat slecht nieuws meer lezers of kijkers trekt dan goed nieuws. Geen wonder dus dat de berichtgeving uit Mali vooral gaat over aanslagen, over de dodelijkste VN-missie ooit, over oprukkend jihadisme, over migratie en over belabberde economische omstandigheden. Zogenaamde experts verkondigen hun versie van de werkelijkheid. Vaak gaat het daarbij om mensen – al dan niet met indrukwekkende titels – die al jaren niet in Mali geweest zijn of om mensen, die slechts een klein stukje van het land bezocht hebben. De informatie waaruit zij putten is vrijwel zeker incompleet en afkomstig uit tweede of derde hand.

Ook de meeste blauwhelmen, die in Mali dienen, hebben te maken met een gekleurd beeld van het land. Zij keren huiswaarts met de ervaringen opgedaan in Gao, Kidal en/of Bamako. Over de rest van het land zijn ze slechts heengevlogen of in het beste geval zijn ze er doorheen gereden zonder de vrijheid te hebben gehad om de sfeer te proeven. Geen wonder dus dat de algemene beeldvorming over Mali als geheel verre van positief is. Over een ding zijn de meeste experts, blauwhelmen en de lokale bevolking het wel eens: het doel van de VN-missie, het bewaken van de vrede in het noorden van Mali, is een onmogelijke taak.

De realiteit in Mali
Mali is een groot land, Nederland past er qua oppervlakte zo’n slordige 33 maal in. Ongeveer 60% van het land bestaat uit woestijn, het gebied waar in de regel naar verwezen wordt als het noorden; in grote lijnen komt dat overeen met de regio’s Kidal, Timboektoe en Gao. De resterende 40% van het land is het dichtstbevolkt en wordt in Mali het zuiden genoemd. De media hebben een nieuwe term aan het repertoire toegevoegd: het centrum van het land. Dat centrum – een deel van de regio Mopti en een noordelijk stukje van de regio Ségou – is steeds vaker in het nieuws in relatie tot de groepering, die een onafhankelijk Macina voor ogen zou hebben.

In het noorden van het land is de situatie zorgelijk. De vele duizenden blauwhelmen en de Franse antiterrorisme-eenheid ten spijt, is de situatie er in de achterliggende vier jaar niet beter op geworden voor de lokale bevolking. Menige noorderling zal zeggen dat het slechter geworden is. Meerdere aan Al Qaeda gelinkte groeperingen terroriseren het platteland. Wie informatie doorspeelt aan de Malinese overheid of MINUSMA is zijn leven niet zeker en kritische opmerkingen kunnen rekenen op een waarschuwing. Menig dorpeling heeft huis en haard achter zich gelaten om zich te vestigen in de steden, waar de veiligheid echter ook niet gegarandeerd is.

Het zogenaamde centrum van het land kampt met eenzelfde soort uitdaging. De mannen van Kouffa – die een pact heeft gesloten met Iyad Ag Gali – terroriseren er de dorpen. Onder de noemer van de islam worden kritische dorpschefs en imams vermoord of ontvoerd. Overheidsmedewerkers hebben veelal hun heil elders gezocht en slechts enkele dappere leerkrachten zijn achtergebleven. Zij dienen zich wel te conformeren aan de eisen van de heersende macht: alleen koranonderwijs is geoorloofd. Medewerkers van hulporganisaties krijgen te maken met waarschuwingen met als resultaat dat de hulpverlening in de betreffende regio afneemt. De meeste scholen zijn er inmiddels gesloten. Alles wat maar enigszins riekt naar westerse invloeden is verboden. Culturele happenings, die al generaties lang plaatsvonden, worden afgelast na bedreigingen of vinden ‘onder toezicht’ plaats.

In het zuiden van het land – een gebied ongeveer acht keer zo groot als Nederland – gaat het leven z’n gangetje. De kans dat je om het leven komt door een ongeval of een medische misser, is aanmerkelijk groter dat het leven te laten bij een terroristische aanslag. De kans om door een terreuraanslag of een schietpartij om het leven te komen is waarschijnlijk groter tijdens een reis naar Europa of Amerika. In tegenstelling tot in andere steden in het zuiden van het land, regeert in Bamako de angst. Terwijl men in de hoofdstad van mening is dat het elders onveilig is, blijven anderen juist liever uit Bamako weg. Hoop op een spoedige oplossing van de situatie in het land heeft vrijwel niemand meer. Dat de huidige situatie nog maar weinig van doen heeft met de opstand van Touareg rebellen is inmiddels bij menigeen doorgedrongen; alle inspanningen ten spijt lijkt een oplossing verder weg dan ooit.

G5 
Recent werd de G5 in het leven geroepen: een Afrikaanse troepenmacht, die tot doel heeft terrorisme te bestrijden en de veiligheidssituatie in de regio te verbeteren. Hoewel ze een ruimer mandaat lijkt te hebben dan MINUSMA, roept ook de G5 in Mali de nodige weerstand op. Is het de volgende geld vretende en vergaderende missie die zich in het land genesteld heeft? Terwijl een enkele ondernemer zich in de handen wrijft over de buitenkans om goed te verdienen, heeft de bevolking geen hoge verwachtingen van de nieuwe troepenmacht. Ondanks financiële toezeggingen van buitenlandse mogendheden, heeft in Mali bijna niemand de illusie dat de situatie in het land op korte termijn zal verbeteren. Integendeel. Op plaatsen waar MINUSMA is gelegerd, is het terrorisme en banditisme in de achterliggende jaren toegenomen, terwijl de veiligheid is afgenomen. De vrees, dat een soortgelijke tendens zich zal aandienen in het midden van het land, waar de G5 is gelegerd, is daarom verklaarbaar.

Heeft MINUSMA toekomst?
De vredesmissie in Mali is de dodelijkste VN-missie tot nu toe. Wekelijks zijn er nieuwe slachtoffers te betreuren door bermbommen, hinderlagen en aanslagen op VN-kampen en -konvooien. Ook internationaal begint deze realiteit door te dringen. Canada liet weten dat het geen troepen aan MINUSMA zal leveren, Ghana heeft recent zijn 55-koppige bijdrage teruggetrokken en als er niet snel een medevac-helikopter geleverd gaat worden, kan Nederland volgen. Internationaal staat men niet bepaald in de rij om vrijkomende plekken op te vullen en de vraag zal zich op een gegeven moment aandienen of de missie in Mali op een verantwoorde wijze voortgezet kan worden. Het is gissen hoe de situatie in Mali nu zou zijn als er geen VN-macht in het land gevestigd zou zijn. Even onbekend is het antwoord op de vraag wat er zal gebeuren als de missie ooit beëindigd zal worden. Verwordt het noorden van Mali dan tot de speeltuin van groeperingen als Al Qaeda, IS en Boko Haram, die elders terrein verliezen? Of zal het Malinese leger voldoende op sterkte zijn en – niet langer belemmerd door internationale beperkingen – orde op zaken stellen?

Vrede op aarde 
De toekomst is onduidelijk en dat biedt ruimte aan hoop en aan geloof in betere tijden. Vele Malinese moslims en animisten zullen samen met hun christelijke familieleden en landgenoten Kerst vieren en bidden voor vrede en veiligheid voor alle broeders en zusters. Het verlangen naar vrede gaat voorbij de verschillen tussen religies, voorbij de denkbeeldige grenzen tussen zuiden, centrum en noorden en voorbij de landsgrenzen. Hoop op vrede en veiligheid geeft kracht aan een volk in moeilijke tijden. Vanuit Mali een fijne Kerst en een vredig 2018 gewenst!