Mali likt zijn wonden

De redactie van Carré is via interne contacten een in Mali woonachtige en werkzame landgenoot op het spoor gekomen en heeft deze bereid gevonden op gezette tijden verslag te doen van het leven en de gebeurtenissen in dat land. Dit natuurlijk met het oog op de VN-operaties waar Nederlandse militairen ook bij betrokken zijn. Wij hopen met deze reportages een beeld te schetsen van het leven en de problemen van de bevolking waar onze militairen mee te maken kunnen krijgen. Uit veiligheidsoverwegingen wordt de naam van de auteur niet bekend gemaakt. De opgetekende observaties en meningen zijn van de auteur persoonlijk en niet opgetekend uit hoofde van diens functie.

Dogon versus Peul  

Al vele eeuwen leven de Dogon en de Peul samen in het gebied wat Dogonland genoemd wordt, een gebied van enkele honderden kilometers lengte langs het Klif van Bandiagara – een UNESCO werelderfgoed – met honderden dorpen verspreid over het plateau en de vallei. Er is van oudsher een wederzijdse afhankelijkheid tussen de bevolkingsgroepen, die bekendstaan om hun kwaliteiten als veehoeders (Peul) en landbouwers (Dogon). Eens in de zoveel tijd raakten ze slaags over kuddes, die de akkers kaal graasden. De conflicten duurden nooit lang. Cousinage[1], respect, traditionele vormen van bemiddeling en de wederzijdse afhankelijkheid effenden de paden.
Wat volgens internationale experts en hulporganisaties begon met conflicten over landgebruik mondde uit in regelrechte moordpartijen. Oude handwapens ruimden het veld, moderne automatische wapens deden hun intrede. De vraag rijst echter, of ze hun intrede deden bij de in het gebied woonachtige Peul en Dogon.

Maart 2019 

Na de nodige bijeenkomsten van Peul- en Dogonleiders en oproepen tot kalmte, die de traditionele leiders van beide bevolkingsgroepen deden, lijkt er sprake van een verbetering in de situatie in de regio; de rust begint terug te keren en mensen beginnen zich veiliger te voelen. De jagersassociatie van de Dogon, Dan Na Amassagou, tekende een eenzijdig staakt-het-vuren.

Begin maart werd de regio opgeschrikt door incidenten, die de media niet gehaald hebben: bandieten beroofden en vermoordden vier Dogon op het traject Bandiagara-Kani Kombolé en staken graanschuren en huizen van een Dogon-dorp in de omgeving van Wo in brand. Hoewel er van overheidswege onderzoek werd gedaan, werden er geen verdachten aangehouden. Nog geen twee weken later, werden zes Dogon om het leven gebracht bij een veediefstal door Peul-bandieten. Minder dan 24 uur later lieten nog eens twee Dogon het leven door een landmijn.

Afwezige overheid  

De gouverneur van Mopti, de legerleiding, traditionele leiders en MINUSMA zijn door de bevolking ingeseind over incidenten en toenemende dreiging. Al meer dan een jaar trekken de Dogon en haar jagersgilde bij de instanties aan de bel om de vele incidenten – keer op keer gaat een aanval op Dogon of een Dogon-dorp gepaard met veediefstal – te melden. Actie van overheidswege bleef achterwege of kwam steevast te laat. De Dogonjagers besloten hun verantwoordelijkheid te nemen. Als ze in 2018 in een bos nabij de grens met Burkina Faso een gewapende groepering weten te traceren, wordt gelijk melding bij de autoriteiten gemaakt. Waar de jagers ook aankloppen op nationaal of internationaal niveau, er volgt geen enkele actie en de gewapende bandieten oftewel veedieven oftewel Peul-terroristen oftewel djihadisten kunnen ongestoord hun gang blijven gaan.

De vee-oorlog 

De Dogon twijfelen er niet aan; het gaat om – eenvoudig te gelde te maken – vee. Vele kuddes zijn er in het achterliggende jaar buitgemaakt. Zoveel, dat eigenaren van vee zich grote zorgen maken. Veewagens rijden al maanden af en aan. Wie nog vee heeft verkoopt het liever, dan af te wachten tot het gestolen wordt. Niet in de laatste plaats, omdat de diefstallen in de regel gepaard gaan met geweld, moord, plundering en brandstichting.
Maar ook omdat er behoefte is aan geld. De voorheen zelfvoorzienend levende Dogonbevolking heeft in de achterliggende jaren niet voldoende gierst kunnen verbouwen. De gewapende groepering maakte het de landbouwers met de wapens duidelijk: er wordt niet verbouwd. Hun wil geschiedde en in het geterroriseerde deel van de Dogon kwam weinig van de velden. Wie zijn familie wil voeden, zal drastische maatregelen moeten nemen, zoals het verkopen van vee.

Burgerbescherming 

Op 21 maart lieten de Dogonjagers na de incidenten weten hun patrouilles in ere te herstellen bij het in gebreke blijven van de ordetroepen.
Twee dagen later werd Mali opgeschrikt door het nieuws dat als jagers geklede mannen een Peul-dorp uitgemoord en in brand gestoken hadden.
De volgende dag kwam de regering in spoedzitting bijeen. Legerchefs werden vervangen; het Dogon jagersgilde werd door de overheid opgeheven en zal worden ontwapend. Het beschermen van de bevolking is de taak van de overheid alleen en blijft in handen van de overheid.

De zelfverdedingsgroep van de Peul-bevolking bleef buiten schot. Hoewel de Dogonbevolking geschokt was door de recente gebeurtenissen, was de verontwaardiging over het regeringsbesluit groot. De enige bescherming die hen in het achterliggende jaar geboden werd, kwam van hun jagers, die nota bene de aanslag veroordeelden en elke betrokkenheid ontkennen.

Overtuigingen van de buitenwereld versus Malinese werkelijkheid 

Er zijn heel wat rapporten geschreven over disputen over grondrechten tussen de Dogon en Peul. Voor Malinezen is het moeilijk te geloven dat het hier om draait. Er spelen andere zaken. Niet alleen de Peul, ook de Dogon hebben in het achterliggende jaar veelvuldig melding gemaakt van het feit dat er sprake is van een instroom van buitenaf.
De gouverneur van Mopti deed na de massamoord een verklaring uitgaan dat de aanslagen in het gebied noch door de Dogon noch door de Peul gepleegd zijn. Beide bevolkingsgroepen zijn het slachtoffer van terroristen. Hij verzekerde dat de veiligheid gegarandeerd is, riep de overheid op tot actie en moedigde de bevolking aan om alle medewerking te verlenen aan onderzoeken.
Het feit dat zowel Dogon als Peul al meermalen op de deur van de gouverneur geklopt hebben, ze uit ervaring weten dat er niet naar hen geluisterd wordt en weten dat hun veiligheid niet door de overheid gewaarborgd wordt, zal daarom eerder tot gefronste wenkbrauwen en ergernis dan tot een gevoel van erkenning geleid hebben.

Politiek 

Minder dan een jaar geleden werd president Ibrahim Boubacar Keita (IBK) herkozen nadat hij de Malinezen een smakelijke worst had voorgehouden. De beloften verdwenen na zijn herverkiezing als sneeuw voor de zon. Wederom is IBK een vrijwel onzichtbare president, die er niet in slaagt de veiligheidssituatie in het land onder controle te krijgen. Sommige Malinezen beseffen dat ze een vergissing begaan hebben, waarvan ze nog vier jaar de consequenties zullen moeten dragen.
De VN springen in het gat. Terwijl ze er in zes jaar tijd in het noorden niet in geslaagd zijn de situatie te stabiliseren, laten de eerste blauwhelmen zich inmiddels in het Dogongebied zien. Ontmoedigd door het in gebreke blijven van de overheid, ziet menige Dogon ze als een zegen. Anderen maken zich echter grote zorgen en vrezen dat het Dogongebied hetzelfde lot beschoren zal zijn als het noorden.
Hoeveel mensenlevens zullen er nog verloren gaan voordat er daadwerkelijk opgetreden wordt tegen mensen en instanties die andere belangen, dan het welzijn van Mali en haar inwoners, voor ogen hebben?

Nederland bouwt af  

Voor Nederland nadert het einde van de betrokkenheid bij MINUSMA. Heeft de politiek ingezien dat het leger qua materieel en bemensing niet opgewassen is tegen de klimatologische uitdagingen? Is er besef dat het mandaat geen ruimte biedt aan het verbeteren van de situatie in Mali? Of was de missie dermate succesvol in het vergaren van informatie, dat men ervoor gekozen heeft zich terug te trekken om potentiële spanningen met politieke partners te voorkomen? Was het politieke doel bereikt? Ergens in de toekomst zal er wellicht duidelijkheid komen over de echte reden van de terugtrekking.
Van de mannen en vrouwen, die in de achterliggende jaren op missie naar Mali kwamen met de intentie het land vooruit te helpen, zijn er meerdere gedesillusioneerd huiswaarts gekeerd.

Waar gaat het heen met Mali?  

De recente incidenten doen bij Malinezen meer en meer stemmen opgaan voor het vertrek van Barkhane en MINUSMA. Geen van beide heeft tot op heden een zichtbare positieve bijdrage geleverd aan vrede of stabilisatie in Mali.
Barkhane geniet bekendheid voor het claimen van het doden van terroristenleiders, die vervolgens weer uit de dood herrezen. En terwijl Frankrijk doet vermoeden dat men de situatie in het noorden onder controle heeft, schetsen berichten van insiders een ander beeld: de Toeareg bepalen de gang van zaken in Kidal.
Over een ding zijn de Malinezen het eens: het gaat nog lang duren voor Mali weer vrede en veiligheid zal kennen.

Eindnoot
1. Cousinage: een eeuwenoud systeem van verwantschap tussen bepaalde etnische groepen in Mali. Het speelt een belangrijke rol in het dagelijkse leven. Na een uitvoerige begroeting, waarbij wordt geïnformeerd naar de familie van de ander, kan er op basis van de verwantschap vrijelijk een ruwe relativerende grap worden gemaakt, of kritiek worden geleverd. Cousinage legt mensen een taboe op: gebruik geen geweld.